-Njeriu mė i moēem nė botė nė
historin e shkruar tė njerzimit ka qenė zonja Zhane Luisa Kalmenti
(Jeanne Louise Calment) e lindur mė 21 shkurt 1875 nė Francė e cila
vdiq mė 4 gusht 1997.
Ajo nė jeten e saj ėshė regjistruar nė
librin e rekordeve pėr disa dukuri sikur qė ėshtė kėngėtarja mė e
vjetėr apo aktorja mė e vjetėr. Nė moshėn 114 vjeēare ajo luajti rolin
qė prezentonte vetėveten nė filmin "Vincenti dhe Unė" (Vincent and Me)
nė vitin 1990.
-Krung-thep-maha-nakorn apo Krungthepmahanakornamornratanakosinma-hintarayutthayamahadilokphopnopparatraja-thaniburiromudomrajaniwesmahasatharnamo-rnphimarnavatarnsathitsakkattiyavisanukamprasit
ėshtė emri zyrtar i Bankokut kryeqytetit tė Tailandės. Njėherit ky ėshtė toponimi mė i gjatė pėr ndonjė vend gjeografik.
Termi
i toponimit pėrbėhet nga 175 shkronja dhe nga shqiptarėt ėshė vėshtirė
tė lexohet ndėrsa tabela nė hymje tė qytetit duhej tė dukej
pėrafėrsisht:
-Zsofie Gyamati ėshtė
njė 19 vjeēare (2006) qė pėr librin e rekordeve pohon se ja pasur orėn
e mėsimit mė tė gjatė nė botė. Ajo thotė se ishte ora e mėsimit tė
gramatikės dhe literaturės sė hunarishtes.
Kjo ndodhi si ide e
njėrit nga sholkėt e klasės pasi qė tė Mėrkuren kishin dy orė tė gjata
njėren pastjetres. Pasi qė atyre ju nevojitej tė ndiqnin dy leksionet
njėri pas tjetrit, idea e shokut tė saj ishte qė tė studionin pandėrpre
24 orė. Kėshtu ai aranzhoi kėtė orė mėsimi nė gjimnazė.
Regullat
e kėsaj ore mėsimi ishin qė brenda 24 orėve tė mos ketė ndėrpreje
bisede, asnjėri tė mos e zinte gjumi dhe nevoja biologjike duhej kryer
brenda dy minutave. Kėto tri rregulla kanė qenė njėherit edhe "njėsi
matėse" qė duhej rrespektuar gjithsesi.
Tė domosdoshme pėr jetėn
Nga studimet mbi rruzullin tokėsor mund tė formohet lehtė njė listė mbi
"ekuilibrat e elementėve tė domosdoshėm pėr jetėn". Astronomi amerikan
Hjuxh Ros ka hartuar njė listė nė lidhje me pėrshtatshmėrinė e Tokės
pėr jetėn duke i renditur si mė poshtė:
Forca Tėrheqėse e Tokės
Nėse do tė ishte mė e madhe, atmosfera e Tokės do tė akumulonte sasi tė
mėdha amoniaku dhe metani, tė cilat do tė ishin negative pėr jetėn.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, atmosfera e Tokės do tė humbte sasira tė mėdha uji qė do ta bėnte tė pamundur jetesėn.
Largėsia nga Dielli
Nėse do tė ishte mė e madhe, planeti do tė ftohej shumė, duke krijuar
efekte negative mbi qarkullimin e ujit nė atmosferė, si pasojė planeti
do tė hynte nė epokėn e akullit.
Nėse do tė ishte mė e vogėl,
planeti do tė skuqej nga rrezet e Diellit duke shkaktuar efekte
negative mbi qarkullimin e ujit nė atmosferė, gjė qė do ta bėnte tė
pamundur jetesėn nė tė.
Trashėsia e Kores sė Tokės
Nėse do tė ishte mė e madhe, do tė transportohej nga atmosfera pėr nė koren e Tokės mė tepėr oksigjen.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, do tė kishte aq lėvizje vullkanike sa do ta bėnin tė pamundur jetesėn nė planet.
Shpejtėsia e Rrotullimit tė Tokės rreth vetes
Nėse do tė ishte mė e madhe, erėrat atmosferike do tė fitonin shpejtėsi
tė mėdha, tufanet dhe ciklonet do ta bėnin tė pamundur jetesėn.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, ndryshimi i temperaturės midis ditės dhe natės do tė ishte shumė i madh.
Forca Tėrheqėse midis Hėnės
Nėse do tė ishte mė e madhe, forca tėrheqėse e fuqishme e Hėnės do tė
ndihej shumė efektive mbi kushtet atmosferike, rrotullimin e Tokės
rreth vetes dhe mbi baticat e zbaticat nė dete.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, do tė shkaktonte ndryshime negative tė klimės pėr jetėn.
Fusha Magnetike e Tokės
Nėse do tė ishte mė e madhe, do tė formoheshin furtuna tė fuqishme elektromagnetike.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, do tė hiqej ajo mburojė e Tokės kundrejt erėrave tė Diellit dhe rrezatimit tė dėmshėm tė tij.
Albedo
(Rrezet e Diellit qė reflektojnė nė sipėrfaqe tė Tokės, pėrqindja e
rrezeve tė Diellit qė arrijnė deri nė sipėrfaqe tė Tokės)
Nėse do tė ishin mė tė mėdha, me njė shpejtėsi tė rrufeshme do tė hynim nė epokėn e akullit.
Nėse do tė ishin mė e vogėl, pasojat "serė" do ta rrisnin shumė
nxehtėsinė ku Toka fillimisht do tė mbetej poshtė ujit nga shkrirja e
akullnajave dhe mė pas do tė nxehej tej mase.
Pėrqindja e Oksigjenit dhe e Azotit nė Atmosferė
Nėse do tė ishte mė e madhe, funksionet jetėsore do tė shpejtėsoheshin negativisht.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, funksionet jetėsore do tė ngadalėsoheshin negativisht.
Pėrqindja e Ujit dhe Dioksidit tė Karbonit nė Atmosferė
Nėse do tė ishte mė e madhe, atmosfera do tė ngrohej tej mase.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, temperatura atmosferike do tė ulej.
Trashėsia e Shtresės sė Ozonit
Nėse do tė ishte mė e madhe, temperatura nė rruzullin tokėsor do tė ulej.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, rruzulli tokėsor do tė nxehej shumė dhe do
tė mbetej i pambrojtur pėrballė rrezeve tė dėmshme ultravjollcė tė
Diellit.
Lėvizjet Sizmike (Tėrmetet)
Nėse do tė ishin mė tė mėdha, do tė ishte njė shkatėrrim i vazhdueshėm pėr gjallesat.
Nėse do tė ishin mė tė vogla, lėndėt ushqimore nė fund tė oqeanit nuk
do tė pėrziheshin nė ujė, gjė qė do tė ndikonte negativisht nė jetėn nė
oqeane dhe dete, si rrjedhojė edhe nė tė gjitha gjallesat e Tokės.
Kėto qė numėruam deri kėtu janė vetėm njė pjesė e atyre ekuilibrave aq
delikatė dhe tė domosdoshėm pėr tė formuar dhe mundėsuar jetėn nė Tokė.
Madje vetėm kėto qė u radhitėn kėtu do tė mjaftonin pėr tė demostruar
se universi dhe Toka kurrė nuk mund tė arrijnė tė formohen si fryt i
rastėsisė dhe i zhvillimit tė ngjarjeve aksidentale njėra pas tjetrės.
Tė
gjithė kėto informacione kanė cilėsinė tė konfirmojnė edhe njė herė njė
fakt tė qartė. Ai, qė ka krijuar nė mėnyrė tė pėrsosur tė gjithė
universin, yjet, planetet, malet dhe detet, qė i jep jetė njeriut dhe
tė gjitha gjallesave, qė i mjafton fuqia tė krijojė ēdo gjė nga
mosekzistenca, qė krijimet e Tij i vė nėn urdhrat e njeriut e qė
zotėron njė forcė dhe fuqi tė pafund, ėshtė Allahu. Allahu, kėtė krijim
tė Tijin tė pėrsosur njė ajet tė Kuranit e tregon si mė poshtė:
"A
ėshtė mė i rėndė krijimi juaj apo ai i qiellit? E Ai e ngriti atė!
Ngriti kurorėn e tij dhe e pėrsosi atė. Natėn ia errėsoi e ditėn ia
ndriēoi. E pastaj tokėn e sheshoi. Dhe prej saj nxorri ujin e saj dhe
kullotat e saj. Kurse kodrat ia pėrforcoi. Si furnizim pėr ju dhe pėr
kafshėt tuaja." (Naziat, 27-33)
historin e shkruar tė njerzimit ka qenė zonja Zhane Luisa Kalmenti
(Jeanne Louise Calment) e lindur mė 21 shkurt 1875 nė Francė e cila
vdiq mė 4 gusht 1997.
Ajo nė jeten e saj ėshė regjistruar nė
librin e rekordeve pėr disa dukuri sikur qė ėshtė kėngėtarja mė e
vjetėr apo aktorja mė e vjetėr. Nė moshėn 114 vjeēare ajo luajti rolin
qė prezentonte vetėveten nė filmin "Vincenti dhe Unė" (Vincent and Me)
nė vitin 1990.
-Krung-thep-maha-nakorn apo Krungthepmahanakornamornratanakosinma-hintarayutthayamahadilokphopnopparatraja-thaniburiromudomrajaniwesmahasatharnamo-rnphimarnavatarnsathitsakkattiyavisanukamprasit
ėshtė emri zyrtar i Bankokut kryeqytetit tė Tailandės. Njėherit ky ėshtė toponimi mė i gjatė pėr ndonjė vend gjeografik.
Termi
i toponimit pėrbėhet nga 175 shkronja dhe nga shqiptarėt ėshė vėshtirė
tė lexohet ndėrsa tabela nė hymje tė qytetit duhej tė dukej
pėrafėrsisht:
-Zsofie Gyamati ėshtė
njė 19 vjeēare (2006) qė pėr librin e rekordeve pohon se ja pasur orėn
e mėsimit mė tė gjatė nė botė. Ajo thotė se ishte ora e mėsimit tė
gramatikės dhe literaturės sė hunarishtes.
Kjo ndodhi si ide e
njėrit nga sholkėt e klasės pasi qė tė Mėrkuren kishin dy orė tė gjata
njėren pastjetres. Pasi qė atyre ju nevojitej tė ndiqnin dy leksionet
njėri pas tjetrit, idea e shokut tė saj ishte qė tė studionin pandėrpre
24 orė. Kėshtu ai aranzhoi kėtė orė mėsimi nė gjimnazė.
Regullat
e kėsaj ore mėsimi ishin qė brenda 24 orėve tė mos ketė ndėrpreje
bisede, asnjėri tė mos e zinte gjumi dhe nevoja biologjike duhej kryer
brenda dy minutave. Kėto tri rregulla kanė qenė njėherit edhe "njėsi
matėse" qė duhej rrespektuar gjithsesi.
Tė domosdoshme pėr jetėn
Nga studimet mbi rruzullin tokėsor mund tė formohet lehtė njė listė mbi
"ekuilibrat e elementėve tė domosdoshėm pėr jetėn". Astronomi amerikan
Hjuxh Ros ka hartuar njė listė nė lidhje me pėrshtatshmėrinė e Tokės
pėr jetėn duke i renditur si mė poshtė:
Forca Tėrheqėse e Tokės
Nėse do tė ishte mė e madhe, atmosfera e Tokės do tė akumulonte sasi tė
mėdha amoniaku dhe metani, tė cilat do tė ishin negative pėr jetėn.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, atmosfera e Tokės do tė humbte sasira tė mėdha uji qė do ta bėnte tė pamundur jetesėn.
Largėsia nga Dielli
Nėse do tė ishte mė e madhe, planeti do tė ftohej shumė, duke krijuar
efekte negative mbi qarkullimin e ujit nė atmosferė, si pasojė planeti
do tė hynte nė epokėn e akullit.
Nėse do tė ishte mė e vogėl,
planeti do tė skuqej nga rrezet e Diellit duke shkaktuar efekte
negative mbi qarkullimin e ujit nė atmosferė, gjė qė do ta bėnte tė
pamundur jetesėn nė tė.
Trashėsia e Kores sė Tokės
Nėse do tė ishte mė e madhe, do tė transportohej nga atmosfera pėr nė koren e Tokės mė tepėr oksigjen.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, do tė kishte aq lėvizje vullkanike sa do ta bėnin tė pamundur jetesėn nė planet.
Shpejtėsia e Rrotullimit tė Tokės rreth vetes
Nėse do tė ishte mė e madhe, erėrat atmosferike do tė fitonin shpejtėsi
tė mėdha, tufanet dhe ciklonet do ta bėnin tė pamundur jetesėn.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, ndryshimi i temperaturės midis ditės dhe natės do tė ishte shumė i madh.
Forca Tėrheqėse midis Hėnės
Nėse do tė ishte mė e madhe, forca tėrheqėse e fuqishme e Hėnės do tė
ndihej shumė efektive mbi kushtet atmosferike, rrotullimin e Tokės
rreth vetes dhe mbi baticat e zbaticat nė dete.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, do tė shkaktonte ndryshime negative tė klimės pėr jetėn.
Fusha Magnetike e Tokės
Nėse do tė ishte mė e madhe, do tė formoheshin furtuna tė fuqishme elektromagnetike.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, do tė hiqej ajo mburojė e Tokės kundrejt erėrave tė Diellit dhe rrezatimit tė dėmshėm tė tij.
Albedo
(Rrezet e Diellit qė reflektojnė nė sipėrfaqe tė Tokės, pėrqindja e
rrezeve tė Diellit qė arrijnė deri nė sipėrfaqe tė Tokės)
Nėse do tė ishin mė tė mėdha, me njė shpejtėsi tė rrufeshme do tė hynim nė epokėn e akullit.
Nėse do tė ishin mė e vogėl, pasojat "serė" do ta rrisnin shumė
nxehtėsinė ku Toka fillimisht do tė mbetej poshtė ujit nga shkrirja e
akullnajave dhe mė pas do tė nxehej tej mase.
Pėrqindja e Oksigjenit dhe e Azotit nė Atmosferė
Nėse do tė ishte mė e madhe, funksionet jetėsore do tė shpejtėsoheshin negativisht.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, funksionet jetėsore do tė ngadalėsoheshin negativisht.
Pėrqindja e Ujit dhe Dioksidit tė Karbonit nė Atmosferė
Nėse do tė ishte mė e madhe, atmosfera do tė ngrohej tej mase.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, temperatura atmosferike do tė ulej.
Trashėsia e Shtresės sė Ozonit
Nėse do tė ishte mė e madhe, temperatura nė rruzullin tokėsor do tė ulej.
Nėse do tė ishte mė e vogėl, rruzulli tokėsor do tė nxehej shumė dhe do
tė mbetej i pambrojtur pėrballė rrezeve tė dėmshme ultravjollcė tė
Diellit.
Lėvizjet Sizmike (Tėrmetet)
Nėse do tė ishin mė tė mėdha, do tė ishte njė shkatėrrim i vazhdueshėm pėr gjallesat.
Nėse do tė ishin mė tė vogla, lėndėt ushqimore nė fund tė oqeanit nuk
do tė pėrziheshin nė ujė, gjė qė do tė ndikonte negativisht nė jetėn nė
oqeane dhe dete, si rrjedhojė edhe nė tė gjitha gjallesat e Tokės.
Kėto qė numėruam deri kėtu janė vetėm njė pjesė e atyre ekuilibrave aq
delikatė dhe tė domosdoshėm pėr tė formuar dhe mundėsuar jetėn nė Tokė.
Madje vetėm kėto qė u radhitėn kėtu do tė mjaftonin pėr tė demostruar
se universi dhe Toka kurrė nuk mund tė arrijnė tė formohen si fryt i
rastėsisė dhe i zhvillimit tė ngjarjeve aksidentale njėra pas tjetrės.
Tė
gjithė kėto informacione kanė cilėsinė tė konfirmojnė edhe njė herė njė
fakt tė qartė. Ai, qė ka krijuar nė mėnyrė tė pėrsosur tė gjithė
universin, yjet, planetet, malet dhe detet, qė i jep jetė njeriut dhe
tė gjitha gjallesave, qė i mjafton fuqia tė krijojė ēdo gjė nga
mosekzistenca, qė krijimet e Tij i vė nėn urdhrat e njeriut e qė
zotėron njė forcė dhe fuqi tė pafund, ėshtė Allahu. Allahu, kėtė krijim
tė Tijin tė pėrsosur njė ajet tė Kuranit e tregon si mė poshtė:
"A
ėshtė mė i rėndė krijimi juaj apo ai i qiellit? E Ai e ngriti atė!
Ngriti kurorėn e tij dhe e pėrsosi atė. Natėn ia errėsoi e ditėn ia
ndriēoi. E pastaj tokėn e sheshoi. Dhe prej saj nxorri ujin e saj dhe
kullotat e saj. Kurse kodrat ia pėrforcoi. Si furnizim pėr ju dhe pėr
kafshėt tuaja." (Naziat, 27-33)