Disa monumente Historike

Manastiri i Mesopotamit ndodhet nė pjėsėn jugore tė fshatit Mespotam në rrethin e Sarandës, fare pranė Finiqit. Ne fillim ka egzistuar njė tempull pagan dhe mbi rrėnojat e tij ėshtė ndėrtuar Kisha e Shën Kollit, mendohet tė jetė ndėrtuar nė kohėn e perandorit bizantin Kostandin i IX Monomaku. Kisha e Shėn Nikollit ka njė arkitekurė tepėr tė vecantė tė stilit bizantin. Nga manastiri ruhen rrėnojat e mureve rrethues qė kapin njė sipėrfaqe rreth 100 m dhe kontrollohen nga 7 kulla drejtėkėndėshe. Muret rrethues janė mė tė hershėm sesa kisha qė ekziston akoma. Dhomat e manastirit janė tė ndėrtuara mė vonė. Kjo ėshtė njė ndėr kishat mė tė mėdha dhe mė tė vjetra tė periudhės bizantine qė ruan vlera tė mėdha. Mure e jashtme janė tė ndėrtuar nga gurė gėlqerorė tė mėdhenj. Dallohet pėr zbukurimet dhe mozaikėt me motive shtazore gjithashtu dhe pėr zbukurimet me tulla tė mureve tė jashtėm. Zbukurimet murale janė nė forma tė ndryshme pėrmendim: njė shqiponjė dy dragoj dhe njė luan nė njėrėn anė ndėrsa nė anėn tjetėr ndodhet njė kafshė mitologjike. Kisha ka njė sallė tė madhe brenda dhe dy tė vogla. Mozaiku i sallės i ruajtur akoma paraqet njė dragua me krahė hapur. Kisha ka pasur dy rindėrtime nė vitet 1793 dhe 1845 kėto rindėrtime e kanė ndryshuar shumė pamjen e kishės dhe mendohet qė tė ketė humbur shumė vlera.Perëndesha e Butrintit (Dea), kokë mermeri burri në një shtat gruaje 2,5 m të lartë, është zbuluar në vitin 1928, gjatë gërmimeve arkeologjike të misionit italian në Butrint. Dëshmohet se objekti, me vlera të rralla kulturore dhe historike, u grabit dhe u dërgua në Itali, i ligjëruar nga mbreti, Ahmet Zog, si dhuratë. U rikthye në vendin tonë nga qeveria italiane në vitin 1981. Gjendet i ekspozuar në Muzeun Historik Kombëtar.
Skulptori i Popullit, Muntaz Dhrami është realizuesi i Monumentit të Ali Pashë Tepelenës.
Monumenti madhështor është prej bronxi, me peshë 4 ton, i gjerë 3.1 metër, i lartë 2 metra. Ai është vendosur në qytetin e Tepelenës, në sheshin që gjendet në hyrje të saj, kur vjen nga Ura e Leklit dhe fshatit Luzat. Ceremonia e inaugurimit u zhvillua me veprimtaritë e shumta për dy ditë resht, më 21 dhe 22 shtator të vitit 2002.
Teatri i Butrintit kishte një kapacitet prej 1500 vendesh, u ndërtua në shek IV- III-të para Krishtit, zbulimi i tij zgjati për rreth 4 vjet nga Ugolini ndodhet në anën jugore të Akropolit të qytetit. Përbëhet nga vendet e ndenjes, skena dhe orkestra. Kishte 19 rreshta me blloqe guri që shërbenin si ndenjëse dhe 3-4 rradhë në krye. Janë ruajtur të plota 13 shkallët e para. Për të kaluar midis rreshtëve shërbenin 6 palë shkallë guri në fillim zbukuroheshin me dy putra Luani. Sfondi para skenës përbëhet nga një mur i lartë me tre harqe me zbukurime mermeri, aty vendoseshin shtatore sipas modeleve të kohës. Sheshi i skenës u shtrua me rrasa guri në periudhën Osmane. Para shkallëve gjendet vendi i orkestrës ka formën e një harku është e shtruar me gurë gëlqeror me forme kuadrati. Skena dhe Orkestra u rindërtuan në shek e II-të para Krishtit. Skena është e ngritur më lartë se sheshi i orkestrës. Skena përbëhet nga dy mjedise: paraskena dhe prapaskena. Në prapaskenë ndodhen korridoret e ngushta që shërbenin për hyrjen dhe lëvizjen e aktorëve këtu gjenden edhe disa mbishkrime për lirimin e skllevërve. Thuhet që janë liruar shumë skllevër një pjesë e të cilëve ishin gra.