ORIGJINA DHE HISTORIA E RRETHIT DIBER
Qyteti Peshkopis i ka fillesate tij qe 6000 vjete para eres ssone burimetarkeologjike te cetushit dhe te kalase se gradishtes ne lagjen bulkajte qytetit te sotem deshmojne qarte per gjurme popullimi ne kete rajon Ne kate lagje jane gjetur edhe rrenojat e nje kishe jashte mureve te keshtjelles duke na e bere te qarte se ka pasur edhe vendbanim tjeter vec kesaj keshtjelle.Keme edhe vendbanime te tjera si keshtjella e Zdojanit,Kallcishtit si edhe kishat e Dohoshishtit.Ne shekullin e 2 para eres sone del ne sken nje qytet me emrin debe, emer i njohur ky neboten antike jo vetem Ilire por sdhe ate greko-romake.
Deboret mendohet te kene qene para ardhesit e pare te Dibraneve te sotem,por qe mendohet qe ky fis te jete shperngulur nga atedheu i tyre historik dhe vendin e tyre takete zene nje nje fis tjeter me emrin Penest Fis qe ka lujtur nje rol te madh ne luften Iliro-Romake te III pre mendohet qe ne shekullin e II te jete liruar nga deboret dhe populluar nge penestet.Ne baze te gjuhes shqipe emri nuk thiret Dober po Diber .Po perseri per te deshmuar se ky popullim ka nje vazhdimesi ne fund te shekullit te X dhe fillim te shekullit XI mendohet te jete ndertuar edhe nje peshkopate ne Dibren e poshtme.Emri i Dibrės pėrmendet qė nga shekulli i pestė para erės sonė nga Herodoti, e mė vonė nė shekullin e parė tė erės sonė nga Straboni dhe Plini. Kėta pėrmendin, fisin e Doberėve, tė cilėt themeluan qytetin e tyre me emrin Dober. Ptolomeu nė shekullin e dytė tė erės sonė konfirmon nė hartat e tija planin e qytetit tė quajtur Dober apo Doberos dhe banorėt e tij Doberėt.Hulumtimet arkeollogjike dhe historike tė deritanishme konfirmojnė se Dibra ėshtė pasardhėsi i qytetit tė Doberos, prej nga rrjedh dhe emri i sotėm Dibėr. Dibra ka qenė qendėr e njohur tregtare dhe e artizanatit nė tė kaluarėn dhe ka luajtur rol tė rėndėsishėm nė historinė e kėtij regjioni. Nga tė dhėnat historike rezulton se fillesat e tij qyteti i Peshkopisė i ka rreth vitit 527 565 perriudhė kjo kur perandori bizantin me origjine ilire, Justiani, ndėrtoi 58 fortesa mes sė cilave dhe kalaja e Gradishtės sė Peshkopisė, afer lagjes Bulkaj dhe kjo kėshtjellė ėshtė identifikuar si keshtjella e Stefaniakės e ndėrtuar nga ky perandor. Rreth vitit 1020 rezulton tė ketė qenė qendra e banimit tė njė peshkopi tė parisė sė Dibrės. Nė vitin 1467 ky fshat kishte emrin Peskopi dhe numėronte 32 shtepi, ndėrsa 115 vjet mė vonė, aty rreth vitit 1582 u njoh si qendėr tregtare, me emrin e sotėm duke u konsideruar si vėndbanim i Peshkopatės sė Dibrės sė Poshtme dhe numėronte 102 familje. Nė vitin 1920 (pas kongresit tė Lushnjės) Peshkopia u shpall nga qeveria e asaj kohe si bashki me kryetar z. Shehat Shehu.Ky qytet ka qenė udhėkryqi kreysor i kėtij regjioni nepėr tė cilin kalonte edhe Mė vitin 1502 njihet si qendėr e rėndėsishme qytetare. Nė vitet 30-40 tė shek. XIX, ka afro 8400 banorė dhe 250 dyqane, dhe ishte njė nga qendrat mė tė rėndėsishme ekonomike.Deri nė vitin 1911 Dibra ka qenė njė nga vendet mė tė zhvilluara nė regjion si nga ekonomia, artizanatet, tregtia, ndėrtimet dhe arhitek-turėn e saj tė veēantė por edhe nė planin kulturo-social. Nė kėtė kohe Dibra numėronte 11.000 banorė dhe 462 shitore. Por mbas turbullirave dhe luftave Ballkanike ky vend e humbi rėndėsinė e vet, ashtuqė sot ėshtė njė nga vendet mė tė pazhvilluara ne Shqiperi. Si pasuri natyrore tė qytetit mund tė pėrmendim ujėrat mė tė njohura termo-minerale nė Evropė, Dibra ka qenė njė nga vatrat e qėndresės kundėr pushtuesve tė ndryshėm dhe dha njė ndihmesė tė veēantė nė luftrat shqiptaro-osmane nėn udhėheqen e Skėnderbeut.pasi ka qene edhe vend lindja e tij Dibra si vend i vjetėr ka dhe traditėn e vjetėr tė saj, e cila mund tė themi se nė mėnyrė fanatike rruhet edhe sot. Ajo ka karakteristikat e saja tė veēanta me tė cila dallohet nga rrethet tjera. Edhe pse ka pasė ndikime tė kulturave tjera, dibranėt akoma i rruajnė zakonet e vjetra, kėngėt etyre tė vjetra, lojrat,veshjen dhe tė gjithė simbolet tjera etnografike.Nė ditėt e sotme si zonė historike konsiderohet zona e Teqesė me banesat e saj karakteristike tė ndėrtuara me nje stil specifik turk. Nga pikėpamja e interesit pėr turizėm si dhe pėr tė pėrmiresuar identitetin e qytetit tė Peshkopisė ėshtė shumė e rėndėsishme tė ruhet dhe tė mirėmbahet pjesa e vjetėr e qytetit.
A. Spahiu.DIBER.
Qyteti Peshkopis i ka fillesate tij qe 6000 vjete para eres ssone burimetarkeologjike te cetushit dhe te kalase se gradishtes ne lagjen bulkajte qytetit te sotem deshmojne qarte per gjurme popullimi ne kete rajon Ne kate lagje jane gjetur edhe rrenojat e nje kishe jashte mureve te keshtjelles duke na e bere te qarte se ka pasur edhe vendbanim tjeter vec kesaj keshtjelle.Keme edhe vendbanime te tjera si keshtjella e Zdojanit,Kallcishtit si edhe kishat e Dohoshishtit.Ne shekullin e 2 para eres sone del ne sken nje qytet me emrin debe, emer i njohur ky neboten antike jo vetem Ilire por sdhe ate greko-romake.
Deboret mendohet te kene qene para ardhesit e pare te Dibraneve te sotem,por qe mendohet qe ky fis te jete shperngulur nga atedheu i tyre historik dhe vendin e tyre takete zene nje nje fis tjeter me emrin Penest Fis qe ka lujtur nje rol te madh ne luften Iliro-Romake te III pre mendohet qe ne shekullin e II te jete liruar nga deboret dhe populluar nge penestet.Ne baze te gjuhes shqipe emri nuk thiret Dober po Diber .Po perseri per te deshmuar se ky popullim ka nje vazhdimesi ne fund te shekullit te X dhe fillim te shekullit XI mendohet te jete ndertuar edhe nje peshkopate ne Dibren e poshtme.Emri i Dibrės pėrmendet qė nga shekulli i pestė para erės sonė nga Herodoti, e mė vonė nė shekullin e parė tė erės sonė nga Straboni dhe Plini. Kėta pėrmendin, fisin e Doberėve, tė cilėt themeluan qytetin e tyre me emrin Dober. Ptolomeu nė shekullin e dytė tė erės sonė konfirmon nė hartat e tija planin e qytetit tė quajtur Dober apo Doberos dhe banorėt e tij Doberėt.Hulumtimet arkeollogjike dhe historike tė deritanishme konfirmojnė se Dibra ėshtė pasardhėsi i qytetit tė Doberos, prej nga rrjedh dhe emri i sotėm Dibėr. Dibra ka qenė qendėr e njohur tregtare dhe e artizanatit nė tė kaluarėn dhe ka luajtur rol tė rėndėsishėm nė historinė e kėtij regjioni. Nga tė dhėnat historike rezulton se fillesat e tij qyteti i Peshkopisė i ka rreth vitit 527 565 perriudhė kjo kur perandori bizantin me origjine ilire, Justiani, ndėrtoi 58 fortesa mes sė cilave dhe kalaja e Gradishtės sė Peshkopisė, afer lagjes Bulkaj dhe kjo kėshtjellė ėshtė identifikuar si keshtjella e Stefaniakės e ndėrtuar nga ky perandor. Rreth vitit 1020 rezulton tė ketė qenė qendra e banimit tė njė peshkopi tė parisė sė Dibrės. Nė vitin 1467 ky fshat kishte emrin Peskopi dhe numėronte 32 shtepi, ndėrsa 115 vjet mė vonė, aty rreth vitit 1582 u njoh si qendėr tregtare, me emrin e sotėm duke u konsideruar si vėndbanim i Peshkopatės sė Dibrės sė Poshtme dhe numėronte 102 familje. Nė vitin 1920 (pas kongresit tė Lushnjės) Peshkopia u shpall nga qeveria e asaj kohe si bashki me kryetar z. Shehat Shehu.Ky qytet ka qenė udhėkryqi kreysor i kėtij regjioni nepėr tė cilin kalonte edhe Mė vitin 1502 njihet si qendėr e rėndėsishme qytetare. Nė vitet 30-40 tė shek. XIX, ka afro 8400 banorė dhe 250 dyqane, dhe ishte njė nga qendrat mė tė rėndėsishme ekonomike.Deri nė vitin 1911 Dibra ka qenė njė nga vendet mė tė zhvilluara nė regjion si nga ekonomia, artizanatet, tregtia, ndėrtimet dhe arhitek-turėn e saj tė veēantė por edhe nė planin kulturo-social. Nė kėtė kohe Dibra numėronte 11.000 banorė dhe 462 shitore. Por mbas turbullirave dhe luftave Ballkanike ky vend e humbi rėndėsinė e vet, ashtuqė sot ėshtė njė nga vendet mė tė pazhvilluara ne Shqiperi. Si pasuri natyrore tė qytetit mund tė pėrmendim ujėrat mė tė njohura termo-minerale nė Evropė, Dibra ka qenė njė nga vatrat e qėndresės kundėr pushtuesve tė ndryshėm dhe dha njė ndihmesė tė veēantė nė luftrat shqiptaro-osmane nėn udhėheqen e Skėnderbeut.pasi ka qene edhe vend lindja e tij Dibra si vend i vjetėr ka dhe traditėn e vjetėr tė saj, e cila mund tė themi se nė mėnyrė fanatike rruhet edhe sot. Ajo ka karakteristikat e saja tė veēanta me tė cila dallohet nga rrethet tjera. Edhe pse ka pasė ndikime tė kulturave tjera, dibranėt akoma i rruajnė zakonet e vjetra, kėngėt etyre tė vjetra, lojrat,veshjen dhe tė gjithė simbolet tjera etnografike.Nė ditėt e sotme si zonė historike konsiderohet zona e Teqesė me banesat e saj karakteristike tė ndėrtuara me nje stil specifik turk. Nga pikėpamja e interesit pėr turizėm si dhe pėr tė pėrmiresuar identitetin e qytetit tė Peshkopisė ėshtė shumė e rėndėsishme tė ruhet dhe tė mirėmbahet pjesa e vjetėr e qytetit.
A. Spahiu.DIBER.
Edituar pėr herė tė fundit nga Dibrani_84 nė 09.04.13 15:50, edituar 6 herė gjithsej