Elbasani
Elbasani ėshtė qytet nė Shqipėri
Qyteti i Elbasanit ndodhet nė Shqipėrinė e Mesme. Ai shtrihet nė
fushėn e Elbasanit, nė krahun e djathtė tė rrjedhjes sė mesme tė lumit
Shkumbin, i rrethuar nė lindje nga Krasta e Madhe dhe e Vogėl, nė veri
dhe veriperėndim nga kodrat e Ullishtave, nė perėndim nga pėrroi i
Zaranikės, nė jug kufizohet nga lumi Shkumbin. Nė anėn perėndimore tė
qytetit kalon pėrroi i Zaranikės dhe nga lindja ai i Manazderies.
Elbasani ėshtė i vendosur midis gjerėsive gjeografike veriore 41° 27',
jugore 40° 10', lindore 20° 34' dhe perėndimore 19° 03' dhe ndodhet nė
njė lartėsi mesatare prej 125 m mbi nivelin e detit. Veēoritė
klimaterike tė kėsaj zone janė: dimėr i butė e me reshje dhe verė e
nxehtė dhe e thatė.
Elbasani ėshtė njė nga qytetet mė tė mėdha tė vendit me njė popullsi prej rreth 120.000 mijė banorėsh.
Historia
Historia e trevave tė Elbasanit e ka zanafillėn e saj nė shekullin
II p.e.s. me vendbanimet e hershme ilire. Nė shekullin II qyteti njihej
me emrin Skampa e mė vonė me emrin Skampini dhe ishte nė varėsinė
administrative tė Durrahut (Durrėsit). Duke qenė i vendosur nė
kryqėzimin e rrugėve Veri-Jug dhe Lindje-Perėndim, ai ka shėrbyer si
pikė e rėndėsishme kalimi dhe si stacion i rėndėsishėm, duke u
pėrmendur si qendėr urbane, ushtarake e peshkopale. Pas bllokimit tė
rrugės Egnatia nga dyndjet e barbarėve, qyteti i Skampinit nuk
pėrmendej mė dhe u shkatėrrua nga bullgarėt dhe ostrogotėt gjatė
migrimit sllavo-bullgar diku nga shekulli VI-VII.
Elbasani u themelua nga turqit osman nė tė njėjtin vend nė shekullin
XV. Pas disfatės qė pėsoi nė rrethimin e dytė tė Krujės, sulltan
Mehmeti II, rindėrtoi nė kthim nė vitin 1466 kalanė e vjetėr, pėr ta
pasur si pikė mbėshtetje tė mėvonshme. Kalaja u ndėrtua pėr vetėm 25
ditė dhe nė ndėrtimin e saj ndihmuan 150,000 njerėz.
Nė hyrje tė kalasė, mbi njė pllakė, sulltani shkroi nė turqisht:
Eli-Basan, es Sulltan, ibni Sulltan, Fahati Sulltan, Mehmet thani
han. (Vura dorė, unė sulltan bir sulltanėsh, sulltan triumfues,
Mehmeti, mbret i madh.). Pra, Elbasan do tė thotė vura dorė.
Me kalimin e kohės rreth Kalasė u zhvillua qyteti i Elbasanit.
Nė dokumentacionin e kohės dėshmohet se nė mesin e shekullit XVII
Elbasani kishte 2000 shtėpi dhe 900 dyqane. Punoheshin lėkura, leshi,
mėndafshi, metalet e sidomos argjendi. Pas pushtimit turk Elbasani u
shndėrrua nė qendrėn e Islamit nė Shqipėri. Pėr shkak tė pozitės shumė
tė favorshme nė rrugėn Egnatia, Elbasani u kthye nė njė qendėr tregtie
shumė tė rėndėsishme. Pėrkrah tregtarėve vendas dhe turq nė qytet ishin
ngulitur edhe tregtarė grek dhe sllav.
Prodhimet e qytetit tė Elbasanit gjenin treg shitjeje si brenda
ashtu edhe jashtė vendit. Kėtė e dėshmon fakti qė Turqia nė dy
ekspozita ndėrkombėtare, njėra nė Paris nė vitin 1867 dhe tjetra nė
Ēikago nė vitin 1894, krahas artikujve tė tjerė tė artizanatit ekspozoi
edhe pushkė, pistoleta dhe silahe tė prodhimit shqiptar tė Shkodrės,
Elbasanit, Prizrenit, etj. E rėndėsishme ėshtė se Elbasani shquhet pėr
organizimin e panaireve. Panairi i parė ėshtė ai i vitit 1381, i pasuar
nga tė tjerė nė periudha tė mėvonshme.
Nė kėtė kohė Elbasani shquhet si qendėr e fuqishme arsimore dhe
kulturore me pėrpjekjet qė bėnė Bogomili (anonimi i Elbasanit), Dhaskal
Todri pėr pėrhapjen e gjuhės e tė shkrimit shqip. Nė epokėn e Rilindjes
Kombėtare Shqiptare zė njė vend tė rėndėsishėm Kostandin Kristoforidhi,
autor i abetares shqipe, i Dhjatės sė Re nė gegėrisht dhe toskėrisht, i
Gramatikės sė gjuhės shqipe sipas dialektit toskė (1882) dhe i Fjalorit
tė Gjuhės Shqipe (1904), i cili konsiderohet si babai i gjuhės shqipe.
Nė etapėn e fundit tė Rilindjes Kombėtare Shqiptare veēojmė Elbasanin
si pėrhapės tė mendimit pėrparimtar arsimor e kulturor. Pas shpalljes
sė Hyrijetit, Kushtetutės Xhonturke, u krijuan njė sėrė shoqėrish dhe
klubesh nga patriotėt elbasanas, tė cilėt detyrė kryesore kishin
pėrhapjen e gjuhės dhe shkrimit shqip.
Mė 2-9 shtator 1909 u thirr Kongresi i Elbasanit, ndėr vendimet mė
kryesore tė tė cilit qe hapja e shkollės Normale, e cila u realizua mė
1 dhjetor 1909 dhe krijimi i Shoqėrisė Pėrparimi, e cila do tė
mbėshteste financiarisht kėtė shkollė. Kjo shkollė ka qenė e para
shkollė e mesme e arsimit kombėtar shqiptar.
Qyteti i Elbasanit konsiderohet si njė nga vatrat mė tė rėndėsishme
tė luftės pėr liri dhe ēlirim kombėtar. Si pika kulmore pėrmendim aktin
e shpalljes sė pavarėsisė sė Elbasanit mė 25 Nėntor 1912, si i pari
qytet i Shqipėrisė, pjesėmarrjen aktive nė Luftėn e Vlorės nė vitin
1920, nė Lėvizjen Demokratike Antifeudale tė vitit 1921 - 1924, si dhe
nė Luftėn e Dytė Botėrore.
Gjatė periudhės 1924 -1939 qyteti i Elbasanit arriti njė zhvillim tė
ndjeshėm nė disa drejtime si p.sh. nė infrastrukturė kryesisht me
ndėrtimin e rrugėve qė lidhnin Elbasanin me Tiranėn, Durrėsin, Korēėn,
Gramshin, Dibrėn, etj, ndėrtimin e ujėsjellėsit tė qytetit dhe
ndėrtimin e centralit elektrik. Gjatė kėsaj periudhe mori zhvillim edhe
ekonomia me ngritjen e disa objekteve si: fabrika e alkoolit,
duhan-cigareve, vaj-sapunit duke vazhduar punėn artizanale
tradicionale. Nė kėtė kohė kemi ngritjen e degėve tė bankave shqiptare
dhe tė huaja, tė cilat nxisnin prodhimin bujqėsor e industrial tė
Elbasanit.
Nė vitin 1945 nė Shqipėri u vendos regjimi komunist. Si tė gjithė
qytetet e tjerė tė Shqipėrisė edhe Elbasani vuajti pėr 45 vjet
represionin e egėr komunist qė donte ta privonte qytetin nga prirjet e
tij demokratike dhe kulturore. U persekutuan personalitetet mė tė
shquara tė qytetit tė Elbasanit. U vu dorė mbi institucionet e kultit
duke i transformuar sipas "ideologjisė sė re". Nė proceset demokratikė
tė vitit 1990 edhe qytetarėt e Elbasanit morėn pjesė aktive nė to.
Personalitetet mė tė shquara tė shekullit tė kaluar pėr qytetin e
Elbasanit janė: Aqif Pashė Elbasani, Aleksandėr Xhuvani, Lef Nosi,
Ahmet Dakli, Et'hem Haxhiademi, Ibrahim Hastopalli, etj.
Banja e vjetėr turke, qė ndodhet nė qendėr tė qytetit ėshtė restauruar dhe pėrdoret sot si restorant.fg
Politika
Kryetar i Bashkisė
sė Elbasanit ėshtė Qazim Sejdini. Deputetet e qytetit te Elbasanit ne
Kuvendin e Republikes se Shqiperise jane aktualisht Durim Hushi (Zona
52), Taulant Dedja (Zona 53) dhe Aurel Bylykbashi (Zona 54).
Ekonomia
Elbasani ėshtė njė qendėr e rėndėsishme industriale. Elbasani ėshtė
qendėr e prodhimit tė hekurit pėr ndėrtim. Nė Elbasan ka gjithashtu
edhe njė fabrikė ēimentoje, njė fabrikė tė prodhimit tė ferrokromit, tė
oksigjenit, njė kombinat tė pėrpunimit tė drurit etj.
Transporti
Elbasani ndodhet rreth 54 km larg Tiranės, 82 km larg Durrėsit, 70
km nga pika kufitare e kalimit nė Qafė Thanė, 135 km nga qyteti i
Korēės etj.
Arsimi
Nė Elbasan funksionojnė shumė institucione tė arsimit parashkollor, nėntėvjeēar e tė mesėm, si dhe Universiteti "Aleksandėr Xhuvani". dhe njėherit qendėr e Prefekturės dhe rrethit me tė njėjtin emėr.
[/url]
Elbasani | |
Elbasani (Shqipėri) | |
Statistika | |
Koordinatat | 41°27' V 40°10' L |
Popullsia -dendėsia | 120,000 banorė 93 banorė/km² |
Sipėrfaqja | 1,290 km² |
Administrata | |
Shteti | Shqipėria |
Rrethet | Elbasan |
Posta | 3000 |
Prefiksi telefonik | 355 (0) 54 |
Faqe zyrtare | Bashkia e Elbasanit |
Politika | |
Kryetar | Qazim Sejdini |
Partia udhėheqėse | Partia Socialiste |
Komunikacioni | |
Targa e automjeteve | EL |
Aeroporti | Mother Tereza IATA-Code:TIA 25 km nga qendra e Tiranės |
Elbasani ėshtė qytet nė Shqipėri
Qyteti i Elbasanit ndodhet nė Shqipėrinė e Mesme. Ai shtrihet nė
fushėn e Elbasanit, nė krahun e djathtė tė rrjedhjes sė mesme tė lumit
Shkumbin, i rrethuar nė lindje nga Krasta e Madhe dhe e Vogėl, nė veri
dhe veriperėndim nga kodrat e Ullishtave, nė perėndim nga pėrroi i
Zaranikės, nė jug kufizohet nga lumi Shkumbin. Nė anėn perėndimore tė
qytetit kalon pėrroi i Zaranikės dhe nga lindja ai i Manazderies.
Elbasani ėshtė i vendosur midis gjerėsive gjeografike veriore 41° 27',
jugore 40° 10', lindore 20° 34' dhe perėndimore 19° 03' dhe ndodhet nė
njė lartėsi mesatare prej 125 m mbi nivelin e detit. Veēoritė
klimaterike tė kėsaj zone janė: dimėr i butė e me reshje dhe verė e
nxehtė dhe e thatė.
Elbasani ėshtė njė nga qytetet mė tė mėdha tė vendit me njė popullsi prej rreth 120.000 mijė banorėsh.
Historia
Historia e trevave tė Elbasanit e ka zanafillėn e saj nė shekullin
II p.e.s. me vendbanimet e hershme ilire. Nė shekullin II qyteti njihej
me emrin Skampa e mė vonė me emrin Skampini dhe ishte nė varėsinė
administrative tė Durrahut (Durrėsit). Duke qenė i vendosur nė
kryqėzimin e rrugėve Veri-Jug dhe Lindje-Perėndim, ai ka shėrbyer si
pikė e rėndėsishme kalimi dhe si stacion i rėndėsishėm, duke u
pėrmendur si qendėr urbane, ushtarake e peshkopale. Pas bllokimit tė
rrugės Egnatia nga dyndjet e barbarėve, qyteti i Skampinit nuk
pėrmendej mė dhe u shkatėrrua nga bullgarėt dhe ostrogotėt gjatė
migrimit sllavo-bullgar diku nga shekulli VI-VII.
Elbasani u themelua nga turqit osman nė tė njėjtin vend nė shekullin
XV. Pas disfatės qė pėsoi nė rrethimin e dytė tė Krujės, sulltan
Mehmeti II, rindėrtoi nė kthim nė vitin 1466 kalanė e vjetėr, pėr ta
pasur si pikė mbėshtetje tė mėvonshme. Kalaja u ndėrtua pėr vetėm 25
ditė dhe nė ndėrtimin e saj ndihmuan 150,000 njerėz.
Nė hyrje tė kalasė, mbi njė pllakė, sulltani shkroi nė turqisht:
Eli-Basan, es Sulltan, ibni Sulltan, Fahati Sulltan, Mehmet thani
han. (Vura dorė, unė sulltan bir sulltanėsh, sulltan triumfues,
Mehmeti, mbret i madh.). Pra, Elbasan do tė thotė vura dorė.
Me kalimin e kohės rreth Kalasė u zhvillua qyteti i Elbasanit.
Nė dokumentacionin e kohės dėshmohet se nė mesin e shekullit XVII
Elbasani kishte 2000 shtėpi dhe 900 dyqane. Punoheshin lėkura, leshi,
mėndafshi, metalet e sidomos argjendi. Pas pushtimit turk Elbasani u
shndėrrua nė qendrėn e Islamit nė Shqipėri. Pėr shkak tė pozitės shumė
tė favorshme nė rrugėn Egnatia, Elbasani u kthye nė njė qendėr tregtie
shumė tė rėndėsishme. Pėrkrah tregtarėve vendas dhe turq nė qytet ishin
ngulitur edhe tregtarė grek dhe sllav.
Prodhimet e qytetit tė Elbasanit gjenin treg shitjeje si brenda
ashtu edhe jashtė vendit. Kėtė e dėshmon fakti qė Turqia nė dy
ekspozita ndėrkombėtare, njėra nė Paris nė vitin 1867 dhe tjetra nė
Ēikago nė vitin 1894, krahas artikujve tė tjerė tė artizanatit ekspozoi
edhe pushkė, pistoleta dhe silahe tė prodhimit shqiptar tė Shkodrės,
Elbasanit, Prizrenit, etj. E rėndėsishme ėshtė se Elbasani shquhet pėr
organizimin e panaireve. Panairi i parė ėshtė ai i vitit 1381, i pasuar
nga tė tjerė nė periudha tė mėvonshme.
Nė kėtė kohė Elbasani shquhet si qendėr e fuqishme arsimore dhe
kulturore me pėrpjekjet qė bėnė Bogomili (anonimi i Elbasanit), Dhaskal
Todri pėr pėrhapjen e gjuhės e tė shkrimit shqip. Nė epokėn e Rilindjes
Kombėtare Shqiptare zė njė vend tė rėndėsishėm Kostandin Kristoforidhi,
autor i abetares shqipe, i Dhjatės sė Re nė gegėrisht dhe toskėrisht, i
Gramatikės sė gjuhės shqipe sipas dialektit toskė (1882) dhe i Fjalorit
tė Gjuhės Shqipe (1904), i cili konsiderohet si babai i gjuhės shqipe.
Nė etapėn e fundit tė Rilindjes Kombėtare Shqiptare veēojmė Elbasanin
si pėrhapės tė mendimit pėrparimtar arsimor e kulturor. Pas shpalljes
sė Hyrijetit, Kushtetutės Xhonturke, u krijuan njė sėrė shoqėrish dhe
klubesh nga patriotėt elbasanas, tė cilėt detyrė kryesore kishin
pėrhapjen e gjuhės dhe shkrimit shqip.
Mė 2-9 shtator 1909 u thirr Kongresi i Elbasanit, ndėr vendimet mė
kryesore tė tė cilit qe hapja e shkollės Normale, e cila u realizua mė
1 dhjetor 1909 dhe krijimi i Shoqėrisė Pėrparimi, e cila do tė
mbėshteste financiarisht kėtė shkollė. Kjo shkollė ka qenė e para
shkollė e mesme e arsimit kombėtar shqiptar.
Qyteti i Elbasanit konsiderohet si njė nga vatrat mė tė rėndėsishme
tė luftės pėr liri dhe ēlirim kombėtar. Si pika kulmore pėrmendim aktin
e shpalljes sė pavarėsisė sė Elbasanit mė 25 Nėntor 1912, si i pari
qytet i Shqipėrisė, pjesėmarrjen aktive nė Luftėn e Vlorės nė vitin
1920, nė Lėvizjen Demokratike Antifeudale tė vitit 1921 - 1924, si dhe
nė Luftėn e Dytė Botėrore.
Gjatė periudhės 1924 -1939 qyteti i Elbasanit arriti njė zhvillim tė
ndjeshėm nė disa drejtime si p.sh. nė infrastrukturė kryesisht me
ndėrtimin e rrugėve qė lidhnin Elbasanin me Tiranėn, Durrėsin, Korēėn,
Gramshin, Dibrėn, etj, ndėrtimin e ujėsjellėsit tė qytetit dhe
ndėrtimin e centralit elektrik. Gjatė kėsaj periudhe mori zhvillim edhe
ekonomia me ngritjen e disa objekteve si: fabrika e alkoolit,
duhan-cigareve, vaj-sapunit duke vazhduar punėn artizanale
tradicionale. Nė kėtė kohė kemi ngritjen e degėve tė bankave shqiptare
dhe tė huaja, tė cilat nxisnin prodhimin bujqėsor e industrial tė
Elbasanit.
Nė vitin 1945 nė Shqipėri u vendos regjimi komunist. Si tė gjithė
qytetet e tjerė tė Shqipėrisė edhe Elbasani vuajti pėr 45 vjet
represionin e egėr komunist qė donte ta privonte qytetin nga prirjet e
tij demokratike dhe kulturore. U persekutuan personalitetet mė tė
shquara tė qytetit tė Elbasanit. U vu dorė mbi institucionet e kultit
duke i transformuar sipas "ideologjisė sė re". Nė proceset demokratikė
tė vitit 1990 edhe qytetarėt e Elbasanit morėn pjesė aktive nė to.
Personalitetet mė tė shquara tė shekullit tė kaluar pėr qytetin e
Elbasanit janė: Aqif Pashė Elbasani, Aleksandėr Xhuvani, Lef Nosi,
Ahmet Dakli, Et'hem Haxhiademi, Ibrahim Hastopalli, etj.
Banja e vjetėr turke, qė ndodhet nė qendėr tė qytetit ėshtė restauruar dhe pėrdoret sot si restorant.fg
Politika
Kryetar i Bashkisė
sė Elbasanit ėshtė Qazim Sejdini. Deputetet e qytetit te Elbasanit ne
Kuvendin e Republikes se Shqiperise jane aktualisht Durim Hushi (Zona
52), Taulant Dedja (Zona 53) dhe Aurel Bylykbashi (Zona 54).
Ekonomia
Elbasani ėshtė njė qendėr e rėndėsishme industriale. Elbasani ėshtė
qendėr e prodhimit tė hekurit pėr ndėrtim. Nė Elbasan ka gjithashtu
edhe njė fabrikė ēimentoje, njė fabrikė tė prodhimit tė ferrokromit, tė
oksigjenit, njė kombinat tė pėrpunimit tė drurit etj.
Transporti
Elbasani ndodhet rreth 54 km larg Tiranės, 82 km larg Durrėsit, 70
km nga pika kufitare e kalimit nė Qafė Thanė, 135 km nga qyteti i
Korēės etj.
Arsimi
Nė Elbasan funksionojnė shumė institucione tė arsimit parashkollor, nėntėvjeēar e tė mesėm, si dhe Universiteti "Aleksandėr Xhuvani". dhe njėherit qendėr e Prefekturės dhe rrethit me tė njėjtin emėr.