Republika e Kosovės Republika Kosova | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Moto Kombėtare: | |||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Historia e Kosovės
Dardania |
Mesjeta |
Per. Osmane |
Shqipėria |
Jugosllavia |
Republika |
UNMIK |
Kosova |
Paleoliti dhe Neoliti
Trualli i banuar sot nga shqiptarėt, ku bėn pjesė edhe territori i
sotėm i Kosovės, filloi tė popullohej shumė herėt, qė nė epokėn e
paleolitit (gurit tė vjetėr), mbi 100 000 vjet mė parė. Janė tė njohura
njė numėr i madh vendbanimesh tė tilla nė territorin e sotėm tė
Kosovės, siē janė shpellat e Radacit dhe Karamakazit, si dhe shpella tė
tjera mė tė vogla.
Popullimi i territorit tė sotėm tė Kosovės u rrit shumė nė periudhėn
neolitike. Njerėzit filluan tė braktisin shpellat dhe tė
pėrqendroheshin nė vende tė hapura.
Ilirėt dhe fisi dardan
Ilirėt, si trashėgimtarė tė pellazgėve, janė ndėr banorėt mė tė lashtė tė Gadishullit Ballkanik.
Ata janė autoktonė. Kulturėn, gjuhėn dhe tiparet antropologjike ilirėt
i formuan nė vendin e tyre, nė pjesėn perėndimore tė Gadishullit tė
Ballkanit, aty ku shkrimtarėt antikė i pėrmendin nė veprat e tyre.
Trevat e shtrirjes sė popullsisė ilire janė mjaftė tė gjera.
Dardanėt ishin fisi mė i madh Ilir
qė u vu nė krye tė Mbretėrisė Dardane, nė Ballkanin qendror, kryesisht
nė Kosovė. Dy fise tė tjera dardane tė njohura ishin thunatėt dhe
galabrėt. Qyteti mė i rėndėsishėm i dardanėve ka qenė Damastioni.
Dardanėt pėrmenden si luftėtarė tė fortė, xehetarė shumė tė mirė,
blegtorė dhe tregtarė tė njohur.
Mbretėria Dardane
Emėrtimi Dardania,Etimologjia e emėrvendit Demastion, Mbretėria e Dardanisė
Nė shek.IV p.K. u krijua Mbretėria Dardane, e cila shtrihej nė
territorin e Kosovės sė sotme e tė krahinave tė tjera pėrreth. Kufijtė
e saj shkonin nė veri deri t qyteti i Nishit, kurse nė jug deri nė
Kukės dhe nė rrjedhėn e sipėrme tė Vardarit.
Mbreti i parė dardan qė njohim, ėshtė Longari.
Pas tij erdhėn mbretėrit Bato dhe Monun. Rolin kryesor nė mbretėri e
luajti fisi i dardanėve. Nė kėtė mbretėri bėnin pjesė edhe fise tė
tjera, ndėr tė cilat njohin galabrėt dhe thunatėt. Mbretėria Dardane
kishte krijuar njė ushtri tė fuqishme dhe tė organizuar shumė mirė.
Veēori e luftėtarėve dardanė ishte se ata hidheshin tė gjithė sė bashku
nė sulm dhe po kėshtu sė bashku tėrhiqeshin me radhė tė shtrėnguara,
duke mos lėnė nė sheshin e luftės as tė plagosurit e tyre. Forca e
kėsaj ushtrie u tregua sidomos nė shek.III p.K., kur dardanėt qenė nė
gjendje tė mbroheshin nga dyndjet e fuqishme tė keltėve, tė cilėt
zbritėn nga Evropa Qendrore. Madje dardanėt treguan gatishmėrinė tė
ndihmonin edhe Maqedoninė, qė tė pėrballonte kėto sulme.
Nė mesin e shek. III p.K., kur sundonte mbreti Longar, ushtritė
dardane u pėrpoqėn tė shtrinin kufijtė e tyre deri nė brigjet e
Adriatikut, duke shfrytėzuar faktin qė ushtritė ardiane tė mbretėreshės
Teuta ndodheshin nė Epir. Ky operacioni ushtarak fillimisht pati
sukses, por me kthimin e ushtrive ardiane nga Epiri, dardanėt u
detyruan tė lėshonin tokat e pushtuara e tė ktheheshin nė kufijtė e
mėparshėm. Pas kėsaj Longari i drejtoi ushtritė e tij nė jug dhe
pushtoi tokat e Mbretėrisė Paione, qė ndodheshin nė veri tė kufijve tė
Maqedonisė.
Rreth vitit 21 p.e.s.
luftimet ndėrmjet dardanėve dhe maqedonasve morėn pėrmasa tė gjera, aq
sa mbeti i vrarė nė betejė edhe mbreti maqedonas Demetri II. Pas
vdekjes sė tij, dardanėt i shpeshtuan sulmet nė Maqedoni, derisa
Antigon Dozoni i detyroi tė largoheshin nga mbretėria e tij. Kur mbreti
maqedonas Filipi V ndodhej nė luftė me grekėt, nė vitin 219 p.e.s.,
dardanėt vėrshuan pėrsėri kundėr Maqedonisė. Ushtritė maqedonase u
detyruan tė ktheheshin nė trojet e tyre dhe pėr tė pėrforcuar kufijtė
veriorė pushtuan qytetin mė tė madh tė Paionisė, Bylazorėn (Velesi). Nė
vitin 216 p.K. ushtritė dardane ndėrmorėn njė operacion tė fuqishėm
ushtarak kundėr Maqedonisė, duke zėnė 20 000 robėr. Ata zbritėn deri nė
fushėn e Argos, nė brigjet e lumit Haliakmon. Kjo fushatė u ndoq nga
kundėrsulme tė reja qė bėri Filipi V kundėr dardanėve, duke u shkaktuar
atyre humbje tė rėnda nė ushtri. Nė vitin 200 p.K. mbretėrit dardanė
Longar e Bato, sė bashku me ardianėt e mbretėr tė tjerė, lidhėn aleancė
me romakėt kundėr Maqedonisė. Kjo i shtyu dardanėt tė ndėrmerrnin sulme
tė reja nė jug tė kufirit tė tyre. Dardanėt nuk i pushuan luftėrat pėr
tė ēliruar tokat qė ndodheshin nė jug tė mbretėrisė sė tyre, toka qė
dikur i pėrkisnin Mbretėrisė Paione dhe qė i mbante tė pushtuar
Maqedoninė.
Luftėrat e dardanėve kundėr romakėve pėr shumė vjet me ashpėrsi
shumė tė madhe, nė rrethanat kur senati romak synonte tė shtrinte
pushtimet e tij nė tė gjitha tokat ilire dhe tė arrinte deri nė Danub.
Edhe pas shqetėsimeve qė u shkaktoi rifillimi i sulmeve kelte, dardanėt
i vazhduan inkursionet e tyre kundėr Maqedonisė, cila ishte kthyer
tashmė nė provincė romake.
Dardania u bė pengesė serioze pėr shumė vjet me radhė pėr ushtritė pushtuese romake. Megjithėkėtė nė vitin 97 p.e.s.
romakėt arritėn tė vinin nėn varėsi tė pėrkohshme dardanėt dhe fise tė
tjera fqinje, tė cilat mė vonė i ripėrtėrinė forcat dhe u shkaktuan
humbje tė rėnda romakėve. Pas luftėrave tė gjata me romakėt, nga fundi
i shek.I p.e.s. dardanėt e humbėn pavarėsinė e tyre dhe hynė nėn
varėsinė e plotė tė Romės.
Kosova pas shkatėrrimit tė Perandorisė Perėndimore Romake
Shqiptarėt e hershėm tė mesjetės dolėn nga kaosi i shkatėrrimit te
Perandorisė Perėndimore Romake si pasardhės tė fiseve tė dardanėve dhe
feonėve, qė jetuan ne Ilirinė e Sipėrme dhe Trakė, deri nė kohėt e
pushtimeve masive tė gotėve gjerman, qė u zhvilluan nė trojet shqiptare
gjatė shekullit tė katėrt tė erės sonė. Nė fund tė shekullit tė
gjashtė, trako dhe ilirėt u ē vendosėn nga dyndjet e avarėve, antėve
dhe fiseve bullgare turko - ugrike tė sllavizuarva. Nė mesin e
shekullit VII, perandor Herakli i II-tė ftoi fiset gjysmė tė egra tė
sorbianėve (serbe) dhe khrobates? (hrvati, kroatėt) nga Kiskarpathia,
tė cilėt tė udhėhequr nga prijėsit e tyre pushtuan territoret e
Silezisė sė sotme dhe tė Polonisė Jugore, vende qė ishin braktisur nga
vandalėt gjermanė dhe ostrogotėt. Perandori bizantin i vendosi sllavėt
edhe nė Ballkanin Perėndimor si mbrojtės tė Kostandinopojės nga avarėt.
Ndarja perėndim-lindje e per. Romake ndarja e parė nė rite |