Gjeogafi e Shqipërisë

[/url]

Elbasani është qytet në Shqipëri
Qyteti i Elbasanit ndodhet në Shqipërinë e Mesme. Ai shtrihet në
fushën e Elbasanit, në krahun e djathtë të rrjedhjes së mesme të lumit
Shkumbin, i rrethuar në lindje nga Krasta e Madhe dhe e Vogël, në veri
dhe veriperëndim nga kodrat e Ullishtave, në perëndim nga përroi i
Zaranikës, në jug kufizohet nga lumi Shkumbin. Në anën perëndimore të
qytetit kalon përroi i Zaranikës dhe nga lindja ai i Manazderies.
Elbasani është i vendosur midis gjerësive gjeografike veriore 41° 27',
jugore 40° 10', lindore 20° 34' dhe perëndimore 19° 03' dhe ndodhet në
një lartësi mesatare prej 125 m mbi nivelin e detit. Veçoritë
klimaterike të kësaj zone janë: dimër i butë e me reshje dhe verë e
nxehtë dhe e thatë.
Elbasani është një nga qytetet më të mëdha të vendit me një popullsi prej rreth 120.000 mijë banorësh.
Historia
Historia e trevave të Elbasanit e ka zanafillën e saj në shekullin
II p.e.s. me vendbanimet e hershme ilire. Në shekullin II qyteti njihej
me emrin Skampa e më vonë me emrin Skampini dhe ishte në varësinë
administrative të Durrahut (Durrësit). Duke qenë i vendosur në
kryqëzimin e rrugëve Veri-Jug dhe Lindje-Perëndim, ai ka shërbyer si
pikë e rëndësishme kalimi dhe si stacion i rëndësishëm, duke u
përmendur si qendër urbane, ushtarake e peshkopale. Pas bllokimit të
rrugës Egnatia nga dyndjet e barbarëve, qyteti i Skampinit nuk
përmendej më dhe u shkatërrua nga bullgarët dhe ostrogotët gjatë
migrimit sllavo-bullgar diku nga shekulli VI-VII.
Elbasani u themelua nga turqit osman në të njëjtin vend në shekullin
XV. Pas disfatës që pësoi në rrethimin e dytë të Krujës, sulltan
Mehmeti II, rindërtoi në kthim në vitin 1466 kalanë e vjetër, për ta
pasur si pikë mbështetje të mëvonshme. Kalaja u ndërtua për vetëm 25
ditë dhe në ndërtimin e saj ndihmuan 150,000 njerëz.
Në hyrje të kalasë, mbi një pllakë, sulltani shkroi në turqisht:
“Eli-Basan, es Sulltan, ibni Sulltan, Fahati Sulltan, Mehmet thani
han.” (Vura dorë, unë sulltan bir sulltanësh, sulltan triumfues,
Mehmeti, mbret i madh.”). Pra, Elbasan do të thotë “vura dorë”.
Me kalimin e kohës rreth Kalasë u zhvillua qyteti i Elbasanit.
Në dokumentacionin e kohës dëshmohet se në mesin e shekullit XVII
Elbasani kishte 2000 shtëpi dhe 900 dyqane. Punoheshin lëkura, leshi,
mëndafshi, metalet e sidomos argjendi. Pas pushtimit turk Elbasani u
shndërrua në qendrën e Islamit në Shqipëri. Për shkak të pozitës shumë
të favorshme në rrugën Egnatia, Elbasani u kthye në një qendër tregtie
shumë të rëndësishme. Përkrah tregtarëve vendas dhe turq në qytet ishin
ngulitur edhe tregtarë grek dhe sllav.
Prodhimet e qytetit të Elbasanit gjenin treg shitjeje si brenda
ashtu edhe jashtë vendit. Këtë e dëshmon fakti që Turqia në dy
ekspozita ndërkombëtare, njëra në Paris në vitin 1867 dhe tjetra në
Çikago në vitin 1894, krahas artikujve të tjerë të artizanatit ekspozoi
edhe pushkë, pistoleta dhe silahe të prodhimit shqiptar të Shkodrës,
Elbasanit, Prizrenit, etj. E rëndësishme është se Elbasani shquhet për
organizimin e panaireve. Panairi i parë është ai i vitit 1381, i pasuar
nga të tjerë në periudha të mëvonshme.
Në këtë kohë Elbasani shquhet si qendër e fuqishme arsimore dhe
kulturore me përpjekjet që bënë Bogomili (anonimi i Elbasanit), Dhaskal
Todri për përhapjen e gjuhës e të shkrimit shqip. Në epokën e Rilindjes
Kombëtare Shqiptare zë një vend të rëndësishëm Kostandin Kristoforidhi,
autor i abetares shqipe, i Dhjatës së Re në gegërisht dhe toskërisht, i
Gramatikës së gjuhës shqipe sipas dialektit toskë (1882) dhe i Fjalorit
të Gjuhës Shqipe (1904), i cili konsiderohet si babai i gjuhës shqipe.
Në etapën e fundit të Rilindjes Kombëtare Shqiptare veçojmë Elbasanin
si përhapës të mendimit përparimtar arsimor e kulturor. Pas shpalljes
së Hyrijetit, Kushtetutës Xhonturke, u krijuan një sërë shoqërish dhe
klubesh nga patriotët elbasanas, të cilët detyrë kryesore kishin
përhapjen e gjuhës dhe shkrimit shqip.
Më 2-9 shtator 1909 u thirr Kongresi i Elbasanit, ndër vendimet më
kryesore të të cilit qe hapja e shkollës Normale, e cila u realizua më
1 dhjetor 1909 dhe krijimi i Shoqërisë Përparimi, e cila do të
mbështeste financiarisht këtë shkollë. Kjo shkollë ka qenë e para
shkollë e mesme e arsimit kombëtar shqiptar.
Qyteti i Elbasanit konsiderohet si një nga vatrat më të rëndësishme
të luftës për liri dhe çlirim kombëtar. Si pika kulmore përmendim aktin
e shpalljes së pavarësisë së Elbasanit më 25 Nëntor 1912, si i pari
qytet i Shqipërisë, pjesëmarrjen aktive në Luftën e Vlorës në vitin
1920, në Lëvizjen Demokratike Antifeudale të vitit 1921 - 1924, si dhe
në Luftën e Dytë Botërore.
Gjatë periudhës 1924 -1939 qyteti i Elbasanit arriti një zhvillim të
ndjeshëm në disa drejtime si p.sh. në infrastrukturë kryesisht me
ndërtimin e rrugëve që lidhnin Elbasanin me Tiranën, Durrësin, Korçën,
Gramshin, Dibrën, etj, ndërtimin e ujësjellësit të qytetit dhe
ndërtimin e centralit elektrik. Gjatë kësaj periudhe mori zhvillim edhe
ekonomia me ngritjen e disa objekteve si: fabrika e alkoolit,
duhan-cigareve, vaj-sapunit duke vazhduar punën artizanale
tradicionale. Në këtë kohë kemi ngritjen e degëve të bankave shqiptare
dhe të huaja, të cilat nxisnin prodhimin bujqësor e industrial të
Elbasanit.
Në vitin 1945 në Shqipëri u vendos regjimi komunist. Si të gjithë
qytetet e tjerë të Shqipërisë edhe Elbasani vuajti për 45 vjet
represionin e egër komunist që donte ta privonte qytetin nga prirjet e
tij demokratike dhe kulturore. U persekutuan personalitetet më të
shquara të qytetit të Elbasanit. U vu dorë mbi institucionet e kultit
duke i transformuar sipas "ideologjisë së re". Në proceset demokratikë
të vitit 1990 edhe qytetarët e Elbasanit morën pjesë aktive në to.
Personalitetet më të shquara të shekullit të kaluar për qytetin e
Elbasanit janë: Aqif Pashë Elbasani, Aleksandër Xhuvani, Lef Nosi,
Ahmet Dakli, Et'hem Haxhiademi, Ibrahim Hastopalli, etj.
Banja e vjetër turke, që ndodhet në qendër të qytetit është restauruar dhe përdoret sot si restorant.fg
Politika
Kryetar i Bashkisë
së Elbasanit është Qazim Sejdini. Deputetet e qytetit te Elbasanit ne
Kuvendin e Republikes se Shqiperise jane aktualisht Durim Hushi (Zona
52), Taulant Dedja (Zona 53) dhe Aurel Bylykbashi (Zona 54).
Ekonomia
Elbasani është një qendër e rëndësishme industriale. Elbasani është
qendër e prodhimit të hekurit për ndërtim. Në Elbasan ka gjithashtu
edhe një fabrikë çimentoje, një fabrikë të prodhimit të ferrokromit, të
oksigjenit, një kombinat të përpunimit të drurit etj.
Transporti
Elbasani ndodhet rreth 54 km larg Tiranës, 82 km larg Durrësit, 70
km nga pika kufitare e kalimit në Qafë Thanë, 135 km nga qyteti i
Korçës etj.
Arsimi
Në Elbasan funksionojnë shumë institucione të arsimit parashkollor, nëntëvjeçar e të mesëm, si dhe Universiteti "Aleksandër Xhuvani". dhe njëherit qendër e Prefekturës dhe rrethit me të njëjtin emër.