planet për copetimin e tokave Shqiptare

“Megali Idea”
greke dhe “Naçertania” serbe
Kryengritjet për autonomi të viteve 30-40, si pjesë përbërëse dhe element aktiv i lëvizjes çlirimtare në Ballkan, e dobësuan sundimin e Portës së Lartë dhe krijuan kushte objektive për bashkëpunimin ushtarak të popujve të shtypur të gadishullit dhe për shpejtimin e çlirimit të tyre nga zgjedha osmane. Por ky
bashkëpunim u minua nga politika ekspansioniste e Greqisë dhe e Serbisë. Në vitet 40 shteti serb dhe ai grek nuk e kishin përfunduar ende bashkimin e
tyre kombëtar. Një pjesë e territoreve me popullsi serbe e greke ndodhej ende nën sundimin osman. Për këtë arsye, një nga drejtimet e politikës së këtyre
vendeve ishte ai i çlirimit të territoreve dhe i bashkimit të tyre me shtetet
kombëtare përkatëse. Por, krahas këtij synimi të drejtë, te qeveritë greke e serbe që drejtonin këto shtete ishin shfaqur prirje të frymëzuara nga ide
shoviniste, të cilat u zhvilluan e u shndërruan në një vijë themelore të
politikës së tyre.
Në fillim të vitit 1844 kryeministri grek J. Koleti e formuloi dhe e shpalli
zyrtarisht programin politik ekspansionist, i cili hyri në histori me emrin
“Megali Idea” (“Megali Idhea” - “Ideja e Madhe”). Sipas këtij programi, Greqia si trashëgimtare e Bizantit duhej të shndërrohej në një shtet të madh me kryeqytet Stambollin (Konstandinopojën), ku do të bënin pjesë jo vetëm tokat
greke, por edhe të gjitha territoret me popullsi ortodokse jogreke të
Ballkanit, që kishin qenë nën Perandorinë Bizantine dhe vareshin fetarisht nga Patrikana e Stambollit. “Megali Idea” përfshinte në kufijtë e Greqisë së Madhe
edhe tokat shqiptare. Me këtë projekt, në veri në fillim përfshihej në kufijtë e Greqisë gjithë Shqipëria, kurse pas viteve 60 caktohej si kufi verior herë lumi Drin, herë Shkumbini, ndërsa shovinistët
më të moderuar grekë e çonin atë deri te lumi Vjosë.
Për realizimin e kësaj platforme qeveria greke parashikonte të hidhte në
Shqipërinë e Jugut çeta të armatosura, të cilat do të provokonin kryengritje
dhe do të përgatisnin truallin për aneksimin e këtyre territoreve nga Greqia. Ajo u orvat të shfrytëzonte për qëllimet e saj edhe kryengritjet shqiptare,
sidomos ato të Shqipërisë së Jugut, siç ishte ajo e vitit 1847, kur
kryeministri grek J. Koletis hyri në bisedime me Zenel Gjolekën, të cilat, për shkak të synimeve ekspansioniste të Athinës, dështuan.
“Megali Idea” greke gjeti një mbështetje të fuqishme te Patrikana ortodokse e Stambollit. Me formimin e shtetit grek, Patrikana e humbi dora-dorës karakterin ekumenik që kishte më parë dhe u kthye në një kishë greke, në një aleate e Greqisë. Kështu që kisha ortodokse dhe shkollat në gjuhën greke u kthyen në vatra për të helenizuar besnikët e nxënësit që i frekuentonin ato.
Po atë vit, më 1844, ministri i Serbisë I.
Garashanin shpalli programin që do të vihej në themel të politikës serbe e që është i njohur në histori me emrin “Naçertanie” (“Projekt”). Edhe qarqet
politike drejtuese të Serbisë, ashtu si ato të Greqisë, me pretekstin e
çlirimit të tokave të sllavëve të jugut nga zgjedha osmane, synonin të krijonin një shtet të madh, që do të përtërinte perandorinë mesjetare të Stefan Dushanit. Në kufijtë e kësaj perandorie të re, sipas “Naçertanies”, do të hynin edhe viset e Shqipërisë së Veriut së bashku me Kosovën, që ministri serb e pagëzoi me emrin “Serbi e Vjetër”.
Të dyja programet kishin karakter shovinist dhe shprehnin aspiratat
ekspansioniste të borgjezisë greke e serbe. Ato nuk e njihnin ekzistencën e kombit e të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe si pasojë kundërshtonin idenë e krijimit të shtetit shqiptar. Sipas këtyre programeve, tokat shqiptare ishin të destinuara të ndaheshin midis Greqisë dhe Serbisë.
Këto synime të shteteve fqinje, që ishin shfaqur edhe më parë, u shndërruan prej viteve 40 të shek. XIX në një politikë të përhershme zyrtare, pasojat e së cilës u ndien shumë shpejt në Shqipëri.
Lufta kundër “turkomanizmit” dhe “grekomanizmit”
Duke filluar prej viteve 50 Lëvizja Kombëtare Shqiptare bëri një luftë gjithnjë e më të ashpër kundër ideologjisë së panislamizmit, të propaganduar nga Porta e Lartë, dhe të panhelenizmit, të përhapur nga qarqet shoviniste të Athinës. Qeveria e Stambollit ua mohonte kombësinë shtetasve myslimanë joturq të Perandorisë, të cilët i quante osmanllinj dhe ndiqte me këmbëngulje parimin, sipas të cilit Perandoria teokratike Osmane duhej të mbështetej mbi gjithë shtetasit myslimanë pa dallim.
Me qëllim që të përforconin pozitat e tyre në Shqipëri, të rrezikuara nga
kryengritjet e vazhdueshme shqiptare dhe nga lëvizja e përgjithshme
kryengritëse e popujve të tjerë ballkanas dhe për t’i lidhur sa më ngushtë
masat e prapambetura të popullsisë myslimane shqiptare me fatet e Perandorisë, qeveritarët e Stambollit filluan të zhvillonin një fushatë me parulla panislamike për të nxitur fanatizmin e përçarjen fetare midis shqiptarëve. Ata dërguan në Shqipëri për këtë qëllim edhe klerikë myslimanë nga Anadolli e nga vende të tjera lindore. Këtij qëllimi i shërbenin edhe shkollat shtetërore
turke që po ngriheshin në vitet 50-60 në Shqipëri, të cilat, edhe pse quheshin formalisht shkolla laike, pjesën më të madhe të programit e kishin me lëndë fetare islamike. Kundërshtimi që i bënte Porta lëvizjes shqiptare gjente mbështetje te disa shtresa të caktuara të shoqërisë shqiptare, te “turkomanët”. Këta përbëheshin, në radhë të parë, nga elementët fanatikë të klerit mysliman shqiptar, si dhe
nga një pjesë e feudalëve të vendit, të cilët pozitën e privilegjuar që kishin
si funksionarë fetarë ose shtetërorë ia detyronin sulltanit dhe prandaj ishin
të interesuar të mos prisheshin e as të prekeshin lidhjet me të. Ndër
turkomanët bënin pjesë edhe disa elementë të borgjezisë së pasur qytetare, të cilët, jo vetëm nën ndikimin e parullave fetare islamike, por edhe si sipërmarrës shtetërorë e pjesëmarrës në spekulime të përbashkëta me funksionarët e Perandorisë, kishin interes të ruanin gjendjen ekzistuese, që u
siguronte atyre një varg fitimesh. Qarqet e turkomanëve përpiqeshin të
shfrytëzonin për qëllimet e tyre prapambetjen arsimore e kulturore të shtresave
të gjera të popullsisë shqiptare, ndjenjat e tyre të natyrshme fetare islame
dhe sidomos ndikimin mbi to të sulltanit si Kalif.
Kundërshtim të ashpër gjeti Lëvizja Kombëtare Shqiptare, si edhe ajo e disa popujve të tjerë ballkanas, edhe nga prirjet shoviniste të disa qarqeve të borgjezisë greke, që propagandonin “panhelenizmin” si armë ideologjike për të
përgatitur realizimin e planit ekspansionist të “Idesë së Madhe”. Një rol të
veçantë në këtë lëvizje luante edhe kleri i Patrikanës greke të Stambollit.
Ideologjia panheleniste u mbështet edhe nga disa shtresa të caktuara të
shoqërisë shqiptare, nga “grekomanët”, siç u quajtën përfaqësuesit e këtij
orientimi, që vinin në radhë të parë nga një pjesë e tregtarëve ortodoksë të Shqipërisë së Jugut, që kishin lidhje me tregjet e Selanikut, të Korfuzit etj. Dobësia e borgjezisë shqiptare si klasë e re dhe ndikimi i parullave fetare të përhapura me anë të kishës e të shkollave greke u bënë shkak që “grekomanët” të
shihnin te borgjezia greke, e cila kishte krijuar shtetin e vet kombëtar, të
vetmen mbështetje për t’u çliruar nga zgjedha osmane.
Protagonistët e “Idesë së Madhe” në Shqipëri u përpoqën të shfrytëzonin për qëllimet e tyre edhe dasitë fetare midis borgjezisë e fshatarësisë së krishtere shqiptare dhe bejlerëve çifligarë të vendit, që në shumicën dërrmuese ishin
myslimanë, si edhe nevojën e madhe për arsim që kishte popullsia shqiptare,
nevojë e cila, për mungesë shkollash në gjuhën shqipe, nuk kishte mundësi të plotësohej atëherë veçse në shkolla greqisht.
Duke luftuar kundër këtyre rrymave mendimtarët rilindës përpunuan platformën e
vet, që u bë baza e veprimit të mëtejshëm politik-kulturor të Lëvizjes
Kombëtare Shqiptare. Të nisur nga fakti se në bazë kriteresh objektive populli shqiptar, me gjithë ndarjen fetare, përbënte një komb më vete dhe si i tillë kishte një rrugë të veçantë të formimit historik që e shpinte në mëvetësinë e tij kulturore e politike, ideologët e lëvizjes kombëtare e drejtuan propagandën
e tyre kundër përpjekjeve të “panislamistëve”dhe “panhelenistëve” për të bërë për vete politikisht, sipas parimit fetar, pjesë të veçanta të popullit
shqiptar. Një luftë të posaçme bënë ata, ndër të tjera, kundër tezave politike të panhelenistëve, që, duke i mbështetur synimet e tyre në teorinë pellazgjike,
propagandonin se shqiptarët dhe grekët kishin origjinë të përbashkët, ishin pasardhës të pellazgëve nga gjuha e nga prejardhja dhe si rrjedhim ishin vëllezër, e arrinin kështu në përfundimin se shqiptarët duhej të shkriheshin jo vetëm nga pikëpamja kulturore, por edhe politikisht në gjirin e “helenizmit”.
Megjithatë, vështirësitë e krijuara nga një propagandë e tillë armiqësore ndaj kombit shqiptar, nuk i penguan Naum Veqilharxhin dhe aktivistët e tjerë të çështjes kombëtare të vijonin rrugën e nisur. Naum Veqilharxhi iu drejtua pasanikëve shqiptarë në Rumani, Vangjel Zhapës nga Labova e Lunxhërisë
(Gjirokastër) dhe Apostol Arsaqit nga Hotova e Përmetit, të njohur si dhurues shumash të mëdha për qëllime mirëbërëse në Greqi, që të jepnin përkrahjen e
tyre për të shtypur libra shkollorë në gjuhën amtare, të hartuar prej tij dhe
për të hapur shkolla shqipe. Por Vangjel Zhapa doli kundër orientimit të
pavarur të veprimtarisë arsimore shqiptare.
Kur po zhvillonte një veprimtari të dendur për çështjen shqiptare, Naum
Veqilharxhi vdiq (në vitin 1854). Si fajtor për vdekjen e tij shqiptarët
akuzuan në radhë të parë Patrikanën e Stambollit, e cila, për të ruajtur
“unitetin” e fesë së krishterë që gjoja ishte vënë në rrezik nga veprimtaria e Naum Veqilharxhit, kishte nxitur Portën për të marrë masa kundër tij. Rrugën e veprimtarit të palodhur e vijuan shumë dishepuj, midis të cilëve edhe Thimi
Mitkoja nga Korça.
Një rrugë të veçantë filluan të ndiqnin në këto vite disa intelektualë
ortodoksë nga Shqipëria e Jugut e në radhë të parë Anastas Byku nga Lekli i Tepelenës (veproi në vitet 1859-1878). Duke u nisur nga bindja se pa përparim kulturor, pa lëvrimin e mësimin e gjuhës amtare populli shqiptar nuk do të
kishte mundësi të zinte vendin që i përkiste midis popujve të tjerë, Anastas Byku botoi në vitet 1861-1862 në Lamia
të Greqisë gazetën greqisht-shqip “Pellasgos”, kushtuar çështjes shqiptare. Të njëjtit qëllim i shërbente edhe abetarja e vogël me titull “Gramë për
shqiptarët” (1861), në të cilën përdorej alfabeti greqisht për shkrimin e
shqipes. Më tej Anastas Byku punoi për ngritjen e një rrjeti të gjerë shkollash fillore e të mesme në gjuhën shqipe, për të cilat u përpoq të fitonte përkrahjen financiare edhe të Vangjel Zhapës. Por Anastas Byku, ndonëse ishte për ruajtjen e karakterit të veçantë të popullit shqiptar, u shpreh kundër
zhvillimit të tij të pavarur dhe për përfshirjen e tij në gjirin e helenizmit.
Rrugën e Anastas Bykut e ndoqi në fillim të veprimtarisë së vet edhe Jani
Vretoja nga Postenani i Leskovikut (1822-1900), si dhe Eftim Brandi nga Korça (veproi në vitet 1860-1880).
Mendimi i Anastas Bykut, i cili e vinte lëvizjen shqiptare në vartësi të
synimeve të qarqeve panheleniste, u kundërshtua nga veprimtarët e lëvizjes
shqiptare, midis tyre nga Thimi Mitkoja. Lufta që zhvillonte Lëvizja Kombëtare
Shqiptare në fronte të ndryshme dëshmonte për rritjen e saj ideologjike.
Mendimi i rilindësve, i formuar qysh në këtë kohë, në lidhje me rrugën e
veçantë historike të popullit shqiptar, u bënte jehonë kërkesave të
kryengritjeve popullore kundërosmane për autonominë e Shqipërisë. Me forcimin e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare filluan të diferencoheshin edhe radhët e rretheve borgjeze “turkomane” e “grekomane”, një pjesë e anëtarëve të të cilave u bashkua me të

Themelimi i Lidhjes së Prizrenit

(10 qershor 1878)
Një nga çështjet kryesore, që u shtrua gjatë pranverës së vitit 1878, në
mbledhjet popullore të krahinave të vendit ishte formimi i lidhjes shqiptare,
karakterin kombëtar të së cilës e mbrojtën si patriotët radikalë, ashtu dhe
qarqet e moderuara. Si procedurë për formimin e saj udhëheqësit politikë
vendosën të shfrytëzonin traditën e lashtë shqiptare. Sipas kësaj tradite, sa
herë që vendin e kërcënonte rreziku i jashtëm, secila krahinë thërriste
kuvendin e vet krahinor dhe pastaj përfaqësuesit e tyre mblidheshin në një
kuvend të jashtëzakonshëm, i cili formonte, sipas rastit, besëlidhjen
ndërkrahinore ose lidhjen e përgjithshme. Ekzistenca, në pranverën e vitit
1878, e besëlidhjeve lokale ose e komisioneve të vetëmbrojtjes, e lehtësonte
punën e udhëheqësve politikë. Duhej vetëm thirrja e kuvendit të përgjithshëm
dhe organizimi me sukses i punimeve të tij.
Nismën për thirrjen e Kuvendit të Përgjithshëm e mori Komiteti i Stambollit.
Por, për të mos shkaktuar reagimin e hapur të organeve qeveritare osmane,
Komiteti i Stambollit vepronte, si edhe më parë, në rrethanat e fshehtësisë së
plotë. Si vend për mbledhjen e Kuvendit u caktua Prizreni, qyteti kryesor i
Kosovës dhe një nga më të mëdhenjtë e Shqipërisë, që ndodhej në afërsi të
krahinave, ku do të zhvillohej qëndresa e armatosur e Lidhjes për mbrojtjen e
tërësisë së atdheut. Me organizimin e drejtpërdrejtë të veprimeve për thirrjen
e Kuvendit u ngarkua një Komision i posaçëm, shumica e anëtarëve të të cilit ishin
nga Prizreni e Gjakova. Ndërmjet tyre njihen Ymer Prizreni dhe Ahmet Koronica,
ndërsa thirrjen për mbledhjen e Kuvendit e lëshoi qysh në fund të prillit një
nga përfaqësuesit më të shënuar të qarqeve atdhetare të moderuara, Ali bej
Gucia (më vonë: Ali pashë Gucia), pronar i madh tokash dhe kundërshtar i vjetër
i Tanzimatit e i Traktatit të Shën-Stefanit.
Lëvizja për thirrjen e Kuvendit Kombëtar u gjallërua në kulm gjatë gjysmës së
dytë të majit. Sapo u përhap lajmi se Kongresi i Berlinit do të mblidhej më 13
qershor 1878, në viset e të katër vilajeteve u zhvilluan mbledhje për të
zgjedhur delegatët që do të niseshin për në Prizren. Nga viset shqiptare të
vilajetit të Kosovës, të Shkodrës, të Manastirit dhe të Janinës, nuk u caktua
si delegat për në Prizren asnjë nga elementët sulltanistë. Megjithatë, ulematë
dhe funksionarët osmanë, duke përdorur mjete nga më të ndryshmet, bënë që në
ato kaza, ku banonin në mënyrë të përzier popullsi myslimane shqiptare,
boshnjake, turke dhe pomake (bullgarë të islamizuar), të caktoheshin si
delegatë edhe mjaft pashallarë e bejlerë sulltanistë.
E shqetësuar nga zhvillimi i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, Porta e Lartë nuk e
la fatin e politikës së saj në Shqipëri vetëm në duart e autoriteteve
shtetërore të vilajeteve, por ndërhyri edhe vetë për të ndryshuar rrjedhën e
ngjarjeve. Për këtë qëllim ajo thirri në Stamboll, në fund të majit,
personalitetet më të dëgjuara të jetës politike shqiptare, si Iljaz pashë
Dibrën, Ali bej Gucinë, Abdyl Frashërin, Ymer Prizrenin, Ahmet Koronicën, Zija
Prishtinën, Mustafa pashë Vlorën, sheh Mustafa Tetovën, Vejsel bej Dinon dhe
disa dhjetëra të tjerë, ndaj të cilëve ushtroi për disa ditë me radhë një
trysni të fortë për t’i detyruar që t’i jepnin besëlidhjes karakterin e një
organizate islamike ballkanike. Personalitetet shqiptare, që i rezistuan
presionit të qeverisë osmane, Porta u përpoq t’i mbante në Stamboll me
pretekste të ndryshme, për të penguar pjesëmarrjen e tyre në Kuvendin Kombëtar.
Por ata u nisën për në Prizren pa lejen e saj. Prizreni kishte marrë në ato
ditë të para të qershorit një pamje festive. Përveç banorëve të përhershëm
qarkullonin në qytet mijëra mysafirë të tjerë të veshur me rrobat e krahinave
të tyre dhe të armatosur.
Kuvendi Kombëtar u hap më 10 qershor 1878. Por atë ditë në Prizren nuk kishin
arritur të gjithë delegatët e krahinave shqiptare. Mungonin delegatët e
vilajetit të Shkodrës, nisjen e të cilëve e kishin penguar intrigat e valiut
turk, Hysen Pashës. Po ashtu, nga vilajeti i
Janinës arritën vetëm dy delegatë (njëri nga të cilët ishte Abdyl Frashëri),
pasi të tjerët ishin ende në udhëtim. Nga të dhënat e derisotme dokumentare nuk
ka qenë e mundur të përcaktohet lista e plotë e delegatëve, as numri i saktë i
atyre që u ndodhën të pranishëm në ditën e hapjes së Kuvendit të Përgjithshëm
të Lidhjes. Njihen më se 110 emra, shumica e të cilëve vinin nga vilajeti i
Kosovës. Ishin këta përfaqësues të shtresave të ndryshme shoqërore, çifligarë e
agallarë, tregtarë e zejtarë, klerikë e nëpunës, bajraktarë e malësorë. Kishte
personalitete të shquara politike të së kaluarës, por edhe emra të rinj që po
hynin në jetën politike të vendit, figura që kishin marrë pjesë në kryengritjet
kundër Tanzimatit ose që kishin luftuar prej kohësh kundër ushtrive të
monarkive fqinje ballkanike. Ndër figurat më të shquara që merrnin pjesë në
Kuvendin e Përgjithshëm njihen: Ali bej Gucia, Iljaz pashë Dibra, Hasan pashë
Tetova, Ymer Prizreni (kryetar i komisionit organizator të Kuvendit), Abdullah
pashë Dreni, Ahmet Koronica, Shaban bej Prizreni, Zija bej Prishtina, Jashar
bej Shkupi, Shaban bej Peja, Filip Doda, Sulejman Vokshi, Shuajip Spahiu, Ali
Ibra, Abdyl Frashëri etj. Në Prizren kishin ardhur gjithashtu delegatë disa
feudalë sllavë e sulltanistë nga viset e Bosnjë-Hercegovinës.
Kuvendi i Prizrenit i filloi punimet në ditën e caktuar, me qëllim që kërkesat
shqiptare t’u paraqiteshin Fuqive të Mëdha para se të mblidhej Kongresi i
Berlinit (13 qershor 1878). Kuvendi i Përgjithshëm i zhvilloi punimet në një
nga sallat e medresesë së ndërtuar në shek. XVII nga Mehmet Pasha; kjo ndërtesë
ndodhet pranë xhamisë ose Bajrak-Xhamisë, siç quhej nga qytetarët prizrenas.
Kryetar i Kuvendit u zgjodh delegati më i moshuar, Iljaz pashë Dibra (Qoku)?.
Delegatët që morën pjesë në Kuvendin e Përgjithshëm kishin për çështjen
kryesore të ditës një unitet të plotë mendimi; të gjithë qenë të vendosur për
të kundërshtuar me çdo kusht copëtimin e trojeve shqiptare, për të mbrojtur
tërësinë tokësore të Shqipërisë. Mendim të njëjtë shprehën delegatët që u
takonin qarqeve atdhetare edhe për karakterin dhe programin politik të
organizatës, që do të themelonte Kuvendi. Ata kërkuan me këmbëngulje që
Kuvendi, ashtu siç ishte parashikuar prej tyre, të formonte një Lidhje
Shqiptare me karakter kombëtar. Ndryshe nga këta, delegatët, që i takonin
krahut sulltanist, u përpoqën që organizata që do të themelohej të kishte një
karakter islamik e jo kombëtar shqiptar dhe t’ia nënshtronin atë interesave të
Stambollit. Në ditën e parë të punimeve në Kuvend folën delegatë të të gjitha grupimeve
politike. Nga fjalimet që u mbajtën në këtë ditë ruhet vetëm një fragment i
fjalës së Abdyl Frashërit, kryetar i Komitetit të Stambollit dhe delegat i
Toskërisë (i vilajetit të Janinës). Duke mbrojtur platformën atdhetare të
lëvizjes kombëtare, ai i ftoi të gjitha krahinat shqiptare që të bashkoheshin
si një trup i vetëm për të mbrojtur mbarë atdheun nga rreziku i asgjësimit.
Abdyli ndër të tjera tha: “Qëllimi i Kuvendit është që t’ua presim hovin
armiqve të pashpirt, duke lidhur besën shqiptare dhe duke u betuar që t’i
mbrojmë me gjak trojet që na kanë lënë gjyshërit dhe stërgjyshërit tanë”.
Fjalimi i Abdyl Frashërit la përshtypje brenda dhe jashtë sallës.
Delegatëve të grupimit atdhetar, iu desh të përballeshin në Kuvend si me
qendrimet e dëmshme të qarqeve sulltaniste, ashtu edhe me trysninë e autoriteve
qeveritare osmane, të përfaqësuara nga mytesarifi turk i Prizrenit, Qamil Beu,
që ishte i pranishën në këtë tubim. Të dyja këto forca u përpoqën të pengonin
bashkimin e shqiptarëve në një lidhje kombëtare. Megjithatë, Kuvendi i
Prizrenit e përmbushi misionin e tij historik kombëtar. Akti më i rëndësishëm i
tij ishte vendimi për themelimin e një organizate me karakter politik e
ushtarak, të një Lidhjeje (Ittifaku), me një qendër të vetme drejtuese dhe me
degë të saj në të gjitha krahinat e vendit, e cila do të merrte përsipër
detyrën që të mbronte me çdo mjet interesat e vendit.
Po atë ditë Kuvendi Kombëtar miratoi tekstin e
një proteste, drejtuar Kongresit të Berlinit, me anën e së cilës ngrihej zëri
kundër shkëputjes së krahinave shqiptare në favor të shteteve fqinje. Sipas
traditës, së bashku me formimin e Lidhjes, u shpall edhe një besë e
përgjithshme, në bazë të së cilës duhej të pushonin menjëherë të gjitha
veprimet e gjakmarrjes ndërmjet banorëve të krahinave që ishin përfaqësuar në
Kuvendin e Prizrenit.
Vendimi i Kuvendit të Prizrenit për themelimin e Lidhjes ishte një fitore e
madhe e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, pasi me anën e tij iu dha goditja e parë
dhe e fuqishme përpjekjeve të Stambollit për ta veshur Lidhjen me karakter
islamik dhe u hodhën themelet e një organizate kombëtare shqiptare, e cila,
qysh në ditën e parë të saj, pati një karakter atdhetar.
Menjëherë pas themelimit të Lidhjes u formuan organet e saj të larta. Në krye
të Lidhjes qëndronte Këshilli i Përgjithshëm me funksione legjislative dhe me
seli në Prizren, nga i cili do të vareshin degët krahinore. Kryetar i tij u
zgjodh Iljaz pashë Dibra. Për të ushtruar funksionet ekzekutive u formua
Komiteti Qendror i Lidhjes Shqiptare, i përbërë nga tri komisione, secili me
një përgjegjës të veçantë: komisioni i punëve të jashtme (Abdyl Frashëri),
komisioni i punëve të brendshme (Haxhi Shabani) dhe komisioni i të ardhurave
financiare (Sulejman Vokshi).
Krijimi i organeve të larta të Lidhjes së Prizrenit dhe pajisja e tyre me
funksione pushtetore ishin një fitore tjetër që korrën forcat atdhetare, pasi
me anën e tyre u hodhën themelet për krijimin në Shqipëri të një pushteti të
veçuar nga ai i Portës së Lartë. Kjo fitore u përforcua me caktimin në krye të
organeve të larta të personaliteteve që militonin në Komitetin e Stambollit
(Abdyl Frashëri e Sulejman Vokshi), ose që u takonin qarqeve të moderuara
(Iljaz pashë Dibra e Haxhi Shaban Prizreni). Për fitoren e plotë të krahut
patriotik nuk mbetej tjetër hap, veçse pajisja e besëlidhjes me një statut ose
kanun, siç quhej në atë kohë, të ndërtuar mbi platformën rilindëse. Lufta e
Armatosur e Lidhjes[/b]

Sipas vendimeve të
kuvendit Forcat e
Armatosura të Lidhjes së Prizrent duhej të ishin diku 190.000 trupa
të organizuar në 380 batalione.Veprime
Ushtarake te Lidhjes Pasi u kthyen në krahinat e tyre delegatët që
kishin marrë pjesë në Kuvendin e Prizrenit, besëlidhjet lokale ose komisionet e
vetëmbrojtjes, që ishin krijuar më parë, u kthyen menjëherë në degë të Lidhjes
Shqiptare. Në ato krahina, ku ato mungonin, u organizuan mbledhje të posaçme,
të cilat formuan degët lokale të Lidhjes. Për të shpejtuar lidhjet ndërmjet
tyre, komitetet krahinore shfrytëzuan edhe linjën telegrafike, madje, nëpërmjet
telegrafistëve atdhetarë, edhe shifrazhin sekret telegrafik.Në fund të gushtit
u dërgua në Shqipëri mareshali Mehmet Ali pashë Maxhari
si komisar me fuqi të jashtëzakonshme për kufijtë turko-malazezë, i shoqëruar
nga një adjutant i sulltanit. Ai u porosit që, para se të shkonte në kufi, ta
bindte Komitetin e Lidhjes të mos e kundërshtonte dorëzimin e Plavës e të
Gucisë dhe të mos i sillnin atij pengesa në zbatimin e Traktatit të Berlinit

Aksioniet per mbrojtjen e tokave Shqiptare
Aksioni i Gjakovës 1 - 3 shtator 1878
Mehmet Ali pasha arriti në Prizren më 25 gusht 1878 dhe ra menjëherë në kontakt me anëtarët e organeve qendrore e ndërkrahinore të Lidhjes Shqiptare. Më 31 gusht ai u nis për në Gjakovë i shoqëruar nga tri batalione ushtarësh turq, duke kërkuar nga Mitrovica që t’i dërgonin në ndihmë
edhe një batalion tjetër. Edhe në Gjakovë ai thirri më 1 shtator në një mbledhje krerët e degës së Lidhjes, të cilët u përpoq t’i bindte që t’i
nënshtroheshin vullnetit të sulltanit. Por këtu ai gjeti një qëndrim më të rreptë. Me përjashtim të kryetarit të degës së Lidhjes, Abdullah pashë Drenit,
i cili si përfaqësues i krahut sulltanist u bashkua me Maxhar Pashën, të gjithë anëtarët e tjerë, të udhëhequr nga patriotët e vendosur Sulejman Vokshi e Ahmet Koronica, e ftuan mareshalin osman që të mos e vijonte më tej rrugën drejt kufirit malazez. Sapo morën vesh nisjen e tij, udhëheqësit e Lidhjes Shqiptare për Gjakovën, lëshuan kushtrimin, të cilit iu përgjigjën mijëra malësorë të armatosur. Më 1 shtator, nën drejtimin e Ali pashë Gucisë, ata u grumbulluan në malin Erenik, duke zënë rrugën që kalonte prej Gjakove në Plavë e në Guci. Në këto rrethana, Mehmet Ali pasha e shtyu
marshimin për në kufi dhe u struk në sarajet e Abdullah pashë Drenit në Gjakovë. Pas kësaj, për t’i dhënë një paralajmërim tjetër më të prerë, po atë
mbrëmje qytetarët e malësorët gjakovarë, rreth 4 500 veta të armatosur, të cilët i qenë përgjigjur kushtrimit të Lidhjes Shqiptare, lanë malin Ereç dhe
zbritën në qytet, ku rrethuan sarajet e Abdullah pashë Drenit. Të nesërmen, më 2 shtator 1878, një delegacion gjakovarësh u paraqit përsëri te Abdullah pashë Dreni dhe i dha një ultimatum prej 24 orësh që ta përcillte mareshalin nga kishte ardhur. Të dy pashallarët shpresuan se me gjashtë kompanitë, rreth 600 veta që mbronin sarajet, me 30 trimat që kishin me vete dhe me ndihmat që
prisnin t’u vinin nga Mitrovica, nga Prizreni dhe nga miqtë e tyre, do ta shtypnin kryengritjen. Në të vërtetë atyre u erdhën vetëm 70 malësorë nga Fandi i Gjakovës, të mashtruar prej priftit të tyre.
Më 3 shtator, pasi mbaroi afati i ultimatumit, rreth 4
500 kryengritës, që mbanin të rrethuar sarajet, filluan sulmin. Përleshja ishte
e ashpër dhe me humbje të mëdha për të dyja palët. Në mbrëmje u bë një armëpushim prej 24 orësh për të rifilluar bisedimet, të cilat vijuan gjatënatës dhe gjatë ditës së nesërme, por pa ndonjë rezultat. Në mbrëmjen e 4 shtatorit rifilluan luftimet. Më 5 shtator gjendja e të rrethuarve u keqësua,
pasi shumica e ushtarëve që mbronin sarajet u dorëzuan. Batalioni që u nis nga Mitrovica për t’i ardhur në ndihmë Maxhar Pashës u shthur rrugës dhe shumica e ushtarëve të tij, duke qenë shqiptarë, u bashkuan me kryengritësit. Më 6 shtator 1878, pas një sulmi të rreptë që ndërmorën luftëtarët e Lidhjes
Shqiptare, edhe mbeturinat e kompanive turke që mbronin mareshalin osman u dorëzuan. Pastaj kryengritësit arritën t’u vënë zjarr sarajeve. Mehmet Ali pasha dhe Abdullah pashë Dreni mbetën të vrarë gjatë sulmit të fundit. Me vrasjen e
tyre luftimet morën fund me fitoren e forcave të Lidhjes Shqiptare. Gjatë këtij luftimi treditor të dyja palët patën humbje të mëdha, të rrethuarit rreth 90
veta, forcat e Lidhjes rreth 500 veta.
Mbrojtja e Plavës dhe e Gucisë
tetor 1879-janar 1880
Gjatë muajit tetor 1879 Mali i Zi filloi përqendrimin e ushtrive në kufi, duke e çuar numrin e tyre në 5 600 veta. Këtyre masave Lidhja e Prizrenit iu përgjigj duke vënë në gatishmëri luftarake forcat e saj të armatosura.Sipas vendimit që Këshilli i Përgjithshëm i Lidhjes kishte marrë më 3 tetor 1879, Komisioni Ushtarak a Shtabi Ushtarak, nën kryesinë e Ali pashë Gucisë, i krijuar nga Komiteti Ndërkrahinor i Lidhjes
Shqiptare për Kosovën, shpalli për zonën e Plavës e të Gucisë gjendjen e luftës.Porta e Lartë, për të mënjanuar konfliktin e armatosur, i propozoi
Cetinës që në vend të krahinave shqiptare të Plavës e të Gucisë t’i jepte disa vise sllave të Hercegovinës. Por propozimin e Stambollit, të cilin e kundërshtoi Austro-Hungaria, nuk e pranoi as Mali i Zi.
31 tetor - 1 nëntor
Pas disa ndeshjeve sporadike kufitare, që ndodhën gjatë tetorit, knjaz Nikolla vendosi më në fund të kalonte në sulme të hapura. Më 31 tetor dhe 1 nëntor 1879 forcat malazeze, duke dashur të tërheqin vëmendjen e Fuqive të Mëdha dhe, njëherazi, të matnin pulsin e shqiptarëve, kryen dy
inkursione kundër vijës mbrojtëse të forcave të Lidhjes, të parin në fshatin Pepaj dhe të dytin në fshatin Arzhanicë. Në këtë të fundit vranë në befasi 30 fshatarë dhe dogjën mjaft shtëpi, por pas disa orë luftimesh u dëbuan nga forcat e Lidhjes. Në të vërtetë këto qenë sulme demonstrative, të cilat
shqiptarët i përballuan pa ndonjë vështirësi. Edhe pse dështoi, sulmi malazez nxiti një valë të madhe mobilizimi në të katër anët e Shqipërisë. Me mijëra
vullnetarë të tjerë vrapuan në krahinat e Gjakovës, të Pejës, të Dibrës e të Shkodrës. Gatishmëria e shqiptarëve qe aq masive, sa Shtabi Ushtarak i Lidhjes së Prizrenit, i vendosur në Guci, u detyrua të pengonte nisjen e tyre drejt frontit, pasi nuk ua ndiente nevojën dhe nuk kishte mundësi për t’i sistemuar. Në fillim të muajit dhjetor forcat kryesore malazeze qenë rreshtuar gjatë vijës kufitare, në fshatrat Murinë, Pepaj, Arzhanicë e Velikë, kurse forcat shqiptare përballë tyre në fshatrat Guci, Kolenivicë, Martinaj, Plavë e Nokshiq. Midis forcave malazeze dhe shqiptare në sektorin verilindor kalonte lumi Lim vetëm me një urë prej druri. Zona malazeze ishte kryesisht malore, ndërsa në atë shqiptare dominonte pllaja e Plavës.
4 dhjetor 1879
Më 4 dhjetor 1879, pjesa më e mirë e ushtrisë malazeze prej 4 mijë ushtarësh, nën komandën e Mark Milanit, ndërmori një sulm të furishëm në sektorin e Nokshiqit, në drejtim të Plavës e të Gucisë. Shtabi ushtarak i Lidhjes, i përbërë nga Ali pashë Gucia (kryetar), Jakup Ferri, Sulejman Vokshi, Haxhi Zeka, Filip Çeka, Jusuf Sokoli e të tjerë, midis të cilëve kishte edhe disa oficerë të karrierës, u përgjigj duke hedhur në sulm rreth 2 mijë luftëtarë. Luftimet më të ashpra u bënë në luginën e Nokshiqit, ku u angazhuan forca të shumta malazeze. Luftëtarët u përleshën aq ashpër me
njëri-tjetrin, sa që të dy palët lanë mënjanë hutat dhe nxorën jataganët, duke
u përleshur trup me trup. Përleshja vazhdoi disa orë me radhë. Forcat vullnetare të Lidhjes ndalën sulmin e ushtrisë malazeze dhe i shkaktuan asaj disfatë
në Nokshiq, duke e detyruar të tërhiqej brenda kufijve të Malit të Zi. Edhe pse të dhënat për humbjet e të dy palëve janë kontradiktore, mund të nxirret si përfundim se nga malazezët pati 300 të vrarë e të mbytur në lumë gjatë tërheqjes, ndërsa nga shqiptarët 300-400 veta. Në këto luftime u vra edhe një nga komandantët e shquar të ushtrisë së Lidhjes, Jakup Ferri. Dështimi i misionit të Ahmet Muhtar pashës e bindi përfundimisht knjaz Nikollën të mos shpresonte më as te ndërhyrjet e Fuqive të
Mëdha. Si rrjedhim, ai vendosi të ndërmerrte kundër forcave të Lidhjes Shqiptare një mësymje të përgjithshme, e cila u zhvillua javën e parë të muajit
janar 1880. Në këtë mësymje u hodh pothuajse e gjithë ushtria malazeze, 25 batalione me rreth 9 mijë veta, që u rreshtuan përballë Plavës e GucisëShtabi ushtarak i kryesuar nga Ali pashë Gucia, përqendroi në zonën kufitare me Plavën
e Gucinë 4 mijë luftëtarë vendas dhe 3 mijë vullnetarë të tjerë, gjithsej 7 mijë veta.
6 janar - 9 janar
Komanda malazeze kishte rreshtuar në vijën e parë të frontit forcat vullnetare të komanduara nga Mark Milani, të cilët do të fillonin sulmin sipas taktikës së tyre tradicionale që kishte pasur kurdoherë sukses përballë ushtrive osmane. Forcat malazeze ishin përqendruar në një sektor të ngushtë (Velikë-Pepaj), me qëllim që t’i shpartallonin shqiptarët që
me sulmin e parë, në drejtim të Plavës. Por Shtabi Ushtarak Shqiptar ua mori malazezëve në mënyrë të papritur iniciativën. Më 6 dhe 7 janar 1880 njësi të
vogla shqiptarësh, me qëllim që të tërhiqnin vëmendjen e komandës ushtarake malazeze, ndërmorën dy sulme në verilindje të Malit të Zi, nga ana e sanxhakut të Novi Pazarit. Komanda ushtarake malazeze, duke kujtuar se shqiptarët do të
vazhdonin të sulmonin nga verilindja, për t’u dalë forcave të tyre prapa shpine e tërhoqi ushtrinë nga zona jugore dhe e nisi drejt veriut. Duke përfituar nga kjo rrethanë, forcat shqiptare, të rreshtuara në sektorin e Plavës, shpërthyen më 8 janar një sulm të furishëm kundër pozitave të armikut që ndodhej në Velikë, në Pepaj e në Arzhanicë.Sulmin e nisën luftëtarët e Nokshiqit të komanduara nga Kurt Asllani dhe Nure Kurti. Mësymja ishte e furishme dhe pas luftimesh të
ashpra e trup më trup forcat malazeze, të përbëra nga 4 mijë luftëtarë, u detyruan të tërhiqeshin. Ushtritë e Lidhjes, pasi thyen edhe njësitë malazeze
të komanduara nga Mark Milani, hynë në tokën malazeze, shtinë në dorë Arzhanicën, Velikën e Pepajn dhe u drejtuan për në Murinë. Luftimet më të përgjakshme u bënë në Velikë e në Pepaj, prandaj përpjekja e 8 janarit mori emrin e tyre. Ushtria malazeze u tërhoq në Sutjeskë. Por Shtabi Shqiptar nuk kishte ndërmend të vazhdonte përparimin në thellësi të tokës së Malit të Zi. Më 9 janar ai urdhëroi forcat shqiptare, që nuk hasën ndonjë kundërshtim nga ushtritë
malazeze, të tërhiqeshin në kufirin e vjetër.
Gjatë betejës së Pepajt e të Velikës, të dyja palët patën dëme në njerëz, por, sipas të dhënave të ndryshme, ato të Malit të Zi qenë më
të shumta. Shqiptarët lanë në këto luftime edhe dy kapedanët trima, Kurt Asllanin e Nure Kurtin.
Për këtë arsye knjaz Nikolla shpalli menjëherë se i
kishte pezulluar veprimet luftarake në kufi dhe se zbatimin e Traktatit të Berlinit në këtë pikë po ua linte përsëri në dorë Fuqive të Mëdha. Madje ai
kërkoi nga konsulli britanik në Shkodër që të ndërhynte pranë autoriteteve qeveritare të vilajetit, me qëllim që edhe shqiptarët t’i pezullonin veprimet e mëtejshme luftarake.